فرهنگی

 فرازهای یک دعای؛ آموزش امام رضا(ع) برای قنوت نماز و مبانی حاکمیت الهی

📜 پسر مُقاتل روایت نموده که امام رضا فرمود: در قنوت نماز جمعه چه میگویید و چه دعایی میکنید؟ گفتم: همان دعایی که مردم می‌خوانند.

▫️ فرمود: آنطور که آنان دعا می‌کنند دعا نکن، بلکه بگو:

⁙ اللَّهُمَّ أَصْلِحْ عَبْدَکَ وَ خَلِیفَتَکَ بِمَا أَصْلَحْتَ بِهِ أَنْبِیَاءَکَ وَ رُسُلَکَ وَ حُفَّهُ بِمَلَائِکَتِکَ وَ أَیِّدْهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ مِنْ عِنْدِکَ وَ اسْلُکْهُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ رَصَداً یَحْفَظُونَهُ مِنْ کُلِّ سُوءٍ وَ أَبْدِلْهُ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِ أَمْناً یَعْبُدُکَ لَا یُشْرِکُ بِکَ شَیْئاً وَ لَا تَجْعَلْ لِأَحَدٍ مِنْ خَلْقِکَ عَلَى وَلِیِّکَ سُلْطَاناً وَ أْذَنْ لَهُ فِی جِهَادِ عَدُوِّکَ وَ عَدُوِّهِ وَ اجْعَلْنِی مِنْ أَنْصَارِهِ إِنَّکَ عَلَى کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدِیرٌ

📚مصباح المتهجد ص۳۶۶/جمال الاُسبوع ص۲۵۶

تفسیر

این روایت از امام رضا(ع) که در منابع معتبر شیعی مانند «مصباح المتهجد» شیخ طوسی و «جمال الاسبوع» سید ابن طاووس نقل شده، حاوی چندین درس مهم اعتقادی، سیاسی و عبادی است:

۱. اصلاح روش دعا و لزوم پیروی از معصوم(ع): امام(ع)به راوی (پسر مُقاتل) می‌فرمایند: «آن‌گونه که آنان دعا می‌کنند، دعا نکن». این جمله نشان‌دهنده‌ی آن است که حتی در شیوه‌ها و متن دعاهای مستحب، اقتداء به معصوم و پیروی از تعالیم اهل بیت(ع) ضروری است. امام(ع) شکل صحیح و کاملی از دعا را آموزش می‌دهند که محتوایی غنی و جهت‌دهی مشخص دارد.

۲. محتوای دعا: درخواست اصلاح و توفیق برای حاکم و خلیفه خدا: متن دعا،الگویی جامع برای درخواست از خداوند درباره‌ی حاکم و ولی امر است. نکات برجسته این درخواست‌ها عبارتند از:

· اصلاح: «خداوندا، بنده و خلیفه‌ات را به آنچه پیامبران و رسولانت را به آن اصلاح کردی، اصلاح کن». این فراز، حاکمیت الهی را مستلزم صلاح و رستگاری فردی و مدیریتی حاکم می‌داند و اصلاح او را در مسیر اصلاح انبیاء می‌طلبد.

· حمایت فرشتگان و تأیید روح‌القدس: درخواست حفاظت ملکوتی و تأییدات غیبی برای حاکم، نشان از اهمیت مقام ولایت و خلافت و حساسیت آن در نظام هستی دارد.

· امنیت پس از ترس: درخواست تبدیل خوف به امنیت، اشاره به شرایط پرآشوب سیاسی و لزوم استقرار امنیت برای عبادت خالصانه خداوند دارد.

· نفی سلطه بیگانه: «سلطه هیچ‌یک از مخلوقاتت را بر ولی‌ات قرار مده». این جمله، درخواستی اساسی برای استقلال حاکمیت اسلامی از سلطه بیگانگان و عوامل داخلی وابسته است.

· اذن در جهاد: «به او اذن جهاد با دشمنت و دشمنش را بده». این بخش، مبارزه با دشمنان داخلی و خارجی را از وظایف اصلی حاکم اسلامی برمی‌شمارد و برای او طلب توفیق می‌کند.

· درخواست پیوستن به انصار: راوی به دعا برای خودش نیز می‌پردازد: «مرا از یارانش قرار بده». این نشان می‌دهد که یک مؤمن، علاوه بر دعا برای حاکم، باید خود را برای نصرت و یاری عملی او آماده کند.

۳. بستر تاریخی و درس همیشگی: این روایت در دوران حکومت عباسیان و در شرایطی صادر شده که امام رضا(ع)تحت نظارت و فشار بودند. آموزش این دعا که در نماز جمعه (که نماد وحدت و حکومت اسلامی است) خوانده می‌شود، نشان می‌دهد که شیعیان باید همواره برای حاکم عادل و الهی (که در عصر غیبت، فقهای واجد شرایط و در عصر ظهور، امام معصوم است) دعا کنند و آرمان برقراری حکومتی مبتنی بر اصول الهی را زنده نگه دارند.

۴. جمع‌بندی: این حدیث،تنها یک آموزش دعای فردی نیست؛ بلکه بیانیه‌ای سیاسی-عبادی است که مؤمن را در نماز جمعه، به عالی‌ترین مسائل جامعه و حکومت متوجه می‌سازد و او را به ارتباط بین عبادت و مسئولیت اجتماعی آگاه می‌کند. محتوای دعا، معیارهای یک حکومت آرمانی اسلامی را ترسیم می‌کند: حاکم مصلح، مورد تأیید غیبی، مستقل، جهادگر و مورد حمایت مردمی.