غلطک سنت یا منبر مدرن؟ نقدی بر شیوههای آموزش در حوزههای علمیه
غلطک سنت یا منبر مدرن؟ نقدی بر شیوههای آموزش در حوزههای علمیه
علامه حسنزاده آملی(ره) در کتاب «هزار و یک کلمه» خاطرهای آموزنده نقل میکند:
در دوران تحصیل، هنگامی که از استادش (شعرانی) پرسید آیا میتواند «شفای» ابنسینا را نزد استاد دیگری نیز بخواند، استاد در پاسخ تأکید کرد: «طلبه باید پیش مُلای کتابی درس بخواند»؛ استادی که تسلط عمیق بر متن دارد، نه فقط اطلاعات گسترده از خارج کتاب.
چند نکته کلیدی از این روایت:
✅ متنفهمی؛ مهارت طلبه حرفهای
در سنت حوزه، آزمون اجتهاد با فهم متون معیار مثل «جواهرالکلام» سنجیده میشد. زیرا اگر طلبهای نتواند مقصود فقهای بزرگ را از متن دربیاورد، چگونه میخواهد آیات و روایات را — که فهمشان دشوارتر است — بفهمد؟
✅ تلخیصخوانی، آفت دانش حوزوی
متأسفانه امروزه بسیاری از طلاب به «ترجمهخوانی» و «تلخیصخوانی» روی آوردهاند، غافل از اینکه هستهٔ اصلی آموزش حوزوی، «متنفهمی عمیق» است. بدون این مهارت، طلبه از میراث عظیم حوزوی محروم میماند و مجبور به تکرار مکررات یا تکیه بر رأی شخصی میشود.
✅ متنمحوری؛ تنها راه استنباط از وحی
علوم وحیانی ذاتاً متنمحورند. اگر طلبه نتواند از رسائل و مکاسب، مراد مؤلف را استخراج کند، قطعاً از استنباط آیات و روایات ناتوان خواهد بود. مهارت اصلی، «شیر دوشیدن از متن» است، نه فقط «شیر آماده خوردن».
✅ نقص در تدریس: ارائه محتوا از «خارج متن»
در کلاسهای حوزه معمولاً پنج بخش باید ارائه شود: ۱.ارائه محتوای خارج از متن
۲. نظرات شروح
۳. نکات ادبی، منطقی و ترجمه دقیق متن ← اصل کار استاد در سنت
۴. نقد متن
۵. مقایسه با کتب دیگر
اما امروزه عموماً فقط بخش اول ارائه میشود و باقی بر عهدهٔ طلبه میماند. در حالی که در سنت، استاد متن را «صاف» میکرد و طلبه با پیشمطالعه، فقط نقاط نامفهوم را میپرسید.
✅ استاد متنخوان یا منبری؟
گاه علت گرایش اساتید به تدریس «خارج متن» این است که خودشان نیز تسلط کامل بر متن درسی ندارند. این نقیصه باید جبران شود تا دروس حوزه، دوباره بر «غلطک متنمحوری» بچرخند، نه به منبریهای صرف تبدیل شوند.