شرح صدر و الهام الهی؛ نشانههای رهبری الهی از نگاه امام رضا (ع)
امام رضا علیه السلام :
إنّ العبدَ إذا اختارَهُ اللّهُ عزّ وجلّ لاُمورِ عبادِهِ شَرحَ صَدرَهُ لذلكَ ، وأودَعَ قلبَهُ يَنابِيعَ الحِكمةِ، وألْهَمهُ العِلمَ إلهاما ، فلَم يَعْيَ بعدَهُ بجوابٍ ولا يَحيرُ فيهِ عنِ الصّوابِ .
هرگاه خداوند عز و جل بندهاى را براى [اداره ]امور بندگانش برگزيند براى اين امر به او شرح صدر عطا مىكند، چشمههاى حكمت را در دلش جارى مىسازد و به او علم و دانش الهام مىفرمايد كه از آن پس، از پاسخ هيچ چيز درنمىماند و در يافتن راه درست سرگردان نمىشود(الكافي : ج۱ص۲۰۲ ح۱)
تحلیل متن حدیث
این حدیث از امام رضا (علیه السلام) به سه ویژگی اساسی اشاره میکند که خداوند به بندهای که برای مدیریت امور بندگانش برمیگزیند، عطا میفرماید:
۱. شرح صدر
- «شرح صدر» به معنای ظرفیت بالای روحی و توان مدیریت مشکلات بدون احساس تنگی و اضطراب است. این موهبت الهی به رهبران الهی آرامش، صبر و توانایی تصمیمگیری در بحرانها را میدهد. مانند پیامبران که در سختترین شرایط با توکل بر خدا، راهنمایی مردم را بر عهده داشتند.
۲. ینابیع الحکمة
- حکمت، دانشی عمیق و کاربردی است که ریشه در شناخت خداوند و مصلحتاندیشی دارد. امام رضا (ع) تأکید میکنند که این حکمت همچون چشمهای جاری در قلب رهبر الهی است و او را از وابستگی به نظرات سطحی یا شبهات بینیاز میکند.
۳. الهام علم (دانش الهامشده)
- علم الهامی، دانشی است که خداوند مستقیماً در جان بنده میدمد و با یادگیری معمولی متفاوت است. چنین علمی باعث میشود رهبر الهی در پاسخگویی به نیازها و شبهات، هرگز درمانده نشود و همواره به «صواب» (راه درست) دست یابد.
- معیار رهبری در اسلام
این حدیث نشان میدهد رهبری حقیقی نه بر اساس ثروت یا قدرت، بلکه بر پایهی صلاحیت الهی و حکمت استوار است.
- تکیه بر مشیت الهی
انتخاب رهبران الهی، تنها به دست خداست و مردم باید در شناخت آنان به معیارهای دینی توجه کنند.
- ویژگیهای رهبران الهی
شرح صدر، حکمت و علم الهامی، سه شاخصهای است که پیروان میتوانند با آن، رهبران راستین را از مدعیان دروغین تشخیص دهند.
امام رضا (ع) در این حدیث، الگویی از رهبری ترسیم میکنند که با محوریت ارتباط با خداوند و بهرهمندی از موهبتهای الهی شکل میگیرد. چنین رهبری نه تنها نیازهای مادی، بلکه نیازهای معنوی و فکری جامعه را پاسخ میدهد و همواره به عنوان «مصباح هدایت» عمل میکند.