سه انگیزه مهلک در علمآموزی از نگاه امام کاظم علیهالسلام
حدیث “خطر شهرتطلبی علمی"
امام موسی کاظم (ع) : «… مَنْ طَلَبَ الْعِلْمَ لِلْجِدَالِ أَوْ لِلمُرَاءاةِ النَّاسِ أَوْ لِیَصْرِفَ وُجُوهَ النَّاسِ إِلَیْهِ فَلیَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ…»
امام (ع) انگیزههای ناسالم در علمآموزی (جدال، خودنمایی، جلب توجه) را عامل سقوط میدانند. پیوند با معارف: آسیبشناسی “پژوهشهای نمایشی” در فضای آکادمیک( تحف العقول، ص ۴۰۱ (بخش خطب امام کاظم علیهالسلام)
تحلیل محتوایی حدیث
۱. سه چاه سقوط علمی
- طَلَبُ الْعِلْمَ لِلْجِدَالِ (علم برای جدال):
تبدیل دانش به سلاح برای غلبه بر دیگران
مصداق امروزی: مناظرههای تخریبی، مقالهنویسی برای ابطال رقبا
- لِلمُرَاءاةِ النَّاسِ (برای خودنمایی):
علم به مثابه «زیورات اجتماعی»
نمونه معاصر: انتشار مقاله برای افزایش رزومه، بدون دغدغه حل مسئله
- لِیَصْرِفَ وُجُوهَ النَّاسِ إِلَیْهِ (برای جلب توجه):
دانش به عنوان ابزار شهرتطلبی
پیامد: ایجاد شخصیتهای علمی نمایشی در فضای مجازی
۲. پیوند با بحرانهای آکادمیک امروز
- انگیزه ناسالم: جدال
پیامد در نظام آموزشی: ترویج روحیه رقابتهای مخرب به جای همکاری
- انگیزه ناسالم: خودنمایی
پیامد در نظام آموزشی: کمیتگرایی افراطی (تعداد مقالات بدون کیفیت)
- انگیزه ناسالم: جلب توجه
پیامد در نظام آموزشی: شکلگیری “اینفلوئنسرهای علمی” بیعمق
۳. نقد فلسفه علم مدرن
- تقابل با “علم برای علم” → تأکید بر نیّت به مثابه معیار ارزشگذاری علم
- تطبیق با روایت:
«قَلِیلٌ یُنْتَفَعُ بِهِ خَیْرٌ مِنْ کَثِیرٍ مَملُوءٍ عَجَباً» ؛کمترین علمی که مفید باشد، از دانش بسیارِ همراه با عجب بهتر است - تحف العقول
۴. راه نجات از نگاه امام(ع)
- تبدیل انگیزهها:
جدال → تبادل علمی
خودنمایی → تواضع علمی
جلب توجه → خدمت خاموش