فرهنگی

سنت نصرت الهی؛ وعده‌ای همیشگی، قطعی و جریان‌دار در طول تاریخ

سنت‌های الهی در عالم، مجموعه قوانینی هستند که بر زندگی فردی و اجتماعی بشر حاکم‌اند و مطابق آیات قرآن هرگز دچار تغییر و تحول نمی‌شوند. یکی از مهم‌ترین این سنت‌ها، سنت نصرت الهی است؛ سنتی که بر اساس آن خداوند وعده داده است: هرجا جبهه حق شکل بگیرد و مؤمنان در مسیر یاری دین خدا حرکت کنند، نصرت الهی حتماً و بدون استثناء شامل آنان خواهد شد. این حقیقت در قرآن بارها تکرار شده و در تاریخ نیز مصادیق روشنی دارد. نصرت الهی سنتی تاریخی، فرازمانی و دائمی است .

نصرت الهی؛ وعده‌ای که بارها در تاریخ تحقق یافته است

بخش آغازین مقاله، با استناد به آیات و حوادث تاریخی، یادآور می‌شود که سنت نصرت الهی «بارها و بارها در تاریخ انبیا و مؤمنان تحقق یافته است»؛ از پیروزی ابراهیم بر نمرود، تا غلبه موسی بر فرعون، نبرد طالوت با جالوت، جنگ بدر، جنگ احزاب، فتح مکه و جریان حنین .

این موارد تنها نمونه‌های برجسته‌ای‌اند که نشان می‌دهند پیروزی حق بر باطل قانون قطعی الهی است؛ قانونی که در طول تاریخ تمدن اسلامی نیز استمرار داشته و تا امروز در جریان مقاومت ملت‌ها دیده می‌شود.

علامه طباطبایی در المیزان ذیل آیۀ «وَلَقَدْ سَبَقَتْ كَلِمَتُنَا لِعِبَادِنَا الْمُرْسَلِينَ إِنَّهُمْ لَهُمُ الْمَنصُورُونَ» می‌گوید:

 پیروزی پیامبران و پیروانشان وعده‌ای است که از سوی خداوند تخلف‌پذیر نیست؛ زیرا مبتنی بر حق و عدل الهی است.(المیزان، ج۱۴، ص ۲۸۷)

فلسفه سنت نصرت؛ چرا جبهه حق پیروز است؟

 سنت نصرت الهی بر سه رکن استوار است:

۱. نصرت مؤمنان و ضرورت وجود جبهه مقاوم

تحقق نصرت وابسته به حضور فعال مؤمنان است؛ یعنی جهاد، ایمان، استقامت و یاری دین خدا. «وجود گروهی از مؤمنان اهل جهاد و استقامت» اساس نصرت معرفی شده است .

۲. افشای باطل و اتمام حجت

یکی از سنت‌های الهی این است که باطل دیر یا زود رسوا می‌شود و پوشش ظاهری‌اش فرو می‌ریزد. این رسوایی زمینه سقوط نهایی آن را فراهم می‌کند .

۳. امهال و پایان مهلت باطل

هرچند دشمنان گاه قدرت ظاهری پیدا می‌کنند، اما این قدرت موقت است .مهلت ایشان پایان‌پذیر است و سقوط جبهه باطل قطعی است .

این سه مؤلفه عیناً در تفاسیر شیعه نیز آمده است.

مفسران بزرگی همچون طبرسی در مجمع‌البیان توضیح می‌دهند که باطل هرچند مدتی می‌ماند، ولی سنن الهی اجازه تداوم آن را نمی‌دهد؛ زیرا حقیقتْ پایدار و در نهایت غالب است.

شرایط تحقق نصرت الهی در نگاه قرآن و متون شیعه نصرت الهی، هرچند قطعی است، اما مشروط به فراهم‌کردن اسباب آن است. شرایط کلیدی عبارت‌اند از:

۱. ایمان حقیقی و باور به وعده الهی

 ایمان را «نخستین عامل تحقق نصرت الهی» می‌نامد و آیه «کان حقاً علینا نصر المؤمنین» را شاهد می‌آورد .

علامه طباطبایی معتقد است: باور حقیقی به قدرت خدا، روحیه مردم را دگرگون می‌کند، ترس را می‌زداید و امیدآفرین است.(المیزان، ج۱۸)

شهید مطهری نیز در آثار خود توحید را سرچشمه آزادی و مقاومت معرفی می‌کند.

۲. یاری دین خدا و حضور عملی در میدان

 آیه «إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ يَنْصُرْكُمْ» را یکی از اصول محوری می‌داند؛ به این معنا که خدا نصرت خود را به حرکت مؤمنان گره زده است .

در تفاسیر شیعی آمده است که نصرت دین خدا یعنی:

دفاع از حق،

ایستادگی در برابر ظلم،

تلاش برای اعتلای ارزش‌های الهی.

مفسرین تأکید کرده‌اند که یاری خدا صرفاً در میدان جنگ نیست؛ در عرصۀ فرهنگ، سیاست، خانواده و اخلاق نیز مصداق دارد.

۳. صبر و استقامت

روشن از این سنت را ماجرای طالوت و جالوت می‌داند و نشان می‌دهد که بی‌صبری برخی از یاران طالوت، آنان را از نصرت الهی محروم کرد، اما صابرین پیروز شدند .

مفسران شیعه – از جمله مکارم شیرازی در تفسیر نمونه – صبر را «کلید پیروزی‌ها» نامیده‌اند.

۴. توکل و تکیه بر قدرت مطلق خدا

 توکل شرط مهم نصرت الهی است؛ زیرا «نصرت فقط در دست خداست» و نیرویی نمی‌تواند بر قدرت خدا غلبه کند .

در تفاسیر شیعه نیز آمده است که توکل، دل را با قدرت الهی پیوند می‌دهد و انسان را از وابستگی به قدرت‌های مادی آزاد می‌سازد.

۵. آمادگی دفاعی و بازدارندگی

آیه «وأعدّوا لهم ما استطعتم من قوة» بیانگر ضرورت آمادگی دفاعی در همه عرصه‌هاست؛ نه فقط نظامی، بلکه فرهنگی، رسانه‌ای، اقتصادی و معنوی .

آیا مؤمنان شکست هم می‌خورند؟

گاهی این سؤال به ذهن می‌آید: «پس وعده نصرت الهی چه شد؟»

پاسخ قرآن روشن است: نصرت الهی دائمی است، اما پیروزی نهایی ملاک است، نه فراز و نشیب‌های مقطعی. مؤمنان ممکن است دچار سختی شوند؛ چنان‌که در احد و حنین نیز چنین شد، اما این شکست‌های ظاهری برای رشد و آزمون است و سنت قطعی الهی تغییر نمی‌کند .

علامه طباطبایی این معنا را بارها در المیزان توضیح داده که مؤمنان در مسیر حق امتحان می‌شوند، اما فرجام تاریخ به نفع آنان رقم می‌خورد.

جمع‌بندی: نصرت الهی؛ قانون قطعی، تاریخ‌ساز و جامعه‌ساز

تفاسیر شیعی، می‌توان حقیقت سنت نصرت الهی را چنین خلاصه کرد:

نصرت الهی یک قانون ثابت و تغییرناپذیر در تاریخ است.

این سنت زمانی فعال می‌شود که جبهه حق شکل بگیرد و مؤمنان در میدان حاضر باشند.

دشمن هر قدر قوی به نظر برسد، قدرتش موقت و رو به زوال است.

پیروزی نهایی از آنِ کسانی است که ایمان، صبر، عمل، توکل و آمادگی دارند.

نصرت الهی در امتداد زمان تحقق می‌یابد و تاریخ انبیا و مقاومت ملت‌ها شاهد آن است.

به تعبیر رهبران دینی، نصرت الهی نه یک امید شاعرانه، بلکه «یک قانون تکوینی و تاریخی» است.