فرهنگی

رازهای خطبه ۹۳ و ۱۷۵ نهج‌البلاغه: علم غیب امام علی(ع) و هشدارهای تاریخ‌ساز برای امروز ما

خطبه 93 نهج البلاغه: «أَمَّا بَعْدَ حَمْدِ اللَّهِ وَ الثَّنَاءِ عَلَيْهِ، أَيُّهَا النَّاسُ فَإِنِّي فَقَأْتُ عَيْنَ الْفِتْنَةِ وَ لَمْ يَكُنْ لِيَجْتَرِئَ عَلَيْهَا أَحَدٌ غَيْرِي بَعْدَ أَنْ مَاجَ غَيْهَبُهَا وَ اشْتَدَّ كَلَبُهَا؛ فَاسْأَلُونِي قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِي،

فَوَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَا [تَسْأَلُونَنِي] تَسْأَلُونِي عَنْ شَيْءٍ فِيمَا بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَ السَّاعَةِ وَ لَا عَنْ فِئَةٍ تَهْدِي مِائَةً وَ تُضِلُّ مِائَةً إِلَّا أَنْبَأْتُكُمْ بِنَاعِقِهَا وَ قَائِدِهَا وَ سَائِقِهَا وَ مُنَاخِ رِكَابِهَا وَ مَحَطِّ رِحَالِهَا وَ مَنْ يُقْتَلُ مِنْ أَهْلِهَا قَتْلًا وَ مَنْ يَمُوتُ مِنْهُمْ مَوْتاً…»؛

اما بعد. اى مردم، من چشمان فتنه را بركندم و جز من كسى را دل اين كار نبود. و اين در زمانى بود كه آشوب آن، جهان را تيره و تار كرده بود و گزند آن همه را رسيده بود؛ اكنون، پيش از آنكه مرا نيابيد، هر چه خواهيد از من بپرسيد.

سوگند به آنكه جان من در قبضه قدرت اوست، از هر واقعه اى كه از اين زمان تا روز قيامت اتفاق مى افتد، اگر از من بپرسيد شما را پاسخ خواهم داد و نيز از آن گروه كه صد كس را هدايت كنند و صد كس را گمراه، خبر مى دهم. و مى گويم كه دعوت كننده آنها كيست و پيشروشان كيست و رهبرشان كدام است.

و مي‌گويم كه اشتران خود را به كجا مى خوابانند و در كجا بار مى گشايند و كدام يك از آنان كشته مى شود و كدام يك خود مى ميرد…»؛ 

• در خطبه 175 : «وَ اللَّهِ لَوْ شِئْتُ أَنْ أُخْبِرَ كُلَّ رَجُلٍ مِنْكُمْ بِمَخْرَجِهِ وَ مَوْلِجِهِ وَ جَمِيعِ شَأْنِهِ لَفَعَلْتُ، وَ لَكِنْ أَخَافُ أَنْ تَكْفُرُوا فِيَّ بِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه وآله)؛ أَلَا وَ إِنِّي مُفْضِيهِ إِلَى الْخَاصَّةِ مِمَّنْ يُؤْمَنُ ذَلِكَ مِنْهُ. وَ الَّذِي بَعَثَهُ بِالْحَقِّ وَ اصْطَفَاهُ عَلَى الْخَلْقِ، مَا أَنْطِقُ إِلَّا صَادِقاً، وَ قَدْ عَهِدَ إِلَيَّ بِذَلِكَ كُلِّهِ وَ بِمَهْلِكِ مَنْ يَهْلِكُ وَ مَنْجَى مَنْ يَنْجُو وَ مَآلِ هَذَا الْأَمْرِ،

وَ مَا أَبْقَى شَيْئاً يَمُرُّ عَلَى رَأْسِي إِلَّا أَفْرَغَهُ فِي أُذُنَيَّ وَ أَفْضَى بِهِ إِلَيَّ. أَيُّهَا النَّاسُ، إِنِّي وَ اللَّهِ مَا أَحُثُّكُمْ عَلَى طَاعَةٍ إِلَّا وَ أَسْبِقُكُمْ إِلَيْهَا، وَ لَا أَنْهَاكُمْ عَنْ مَعْصِيَةٍ إِلَّا وَ أَتَنَاهَى قَبْلَكُمْ عَنْهَا»؛

به خدا قسم، اگر بخواهم هر يك از شما را خبر دهم كه از كجا آمده و به كجا مى رود و همه احوال او چگونه خواهد، بود مى توانم. ولى مى ترسم در باره من عقيده اى پيدا كنيد كه به رسول الله (صلى الله عليه و آله) كافر گرديد.

ولى آن رازها را با ياران خاص خود در ميان مى نهم كه آنان را بيمى از كفر نيست؛ سوگند به كسى كه محمد (صلى الله عليه و آله) را براستى به رسالت مبعوث داشته و او را از همه آفريدگان برگزيده كه جز به راستى سخن نمى گويم كه رسول الله (صلى الله عليه و آله) مرا از همه چيز آگاه ساخته است و گفته است كه چه كسى، چسان به هلاكت رسد و چه كسى، چسان رهايى يابد و سرانجام كار چه خواهد بود.

هر چه در خاطر من گذشت، پاسخش را به گوش من فرو خواند و در آن باب با من سخن گفت؛ اى مردم، به خدا سوگند، كه من شما را به هيچ فرمانى ترغيب نمى كنم، جز آنكه، خود به انجام دادن آن بر شما پيشى مى گيرم و شما را از معصيتى نهى نمى كنم جز آنكه، خود پيش از شما از انجام دادن آن باز مى ايستم»

تحلیل خطبه‌های ۹۳ و ۱۷۵ نهج‌البلاغه: گنجینه‌ی علم امامت و هشدارهای تاریخ‌ساز  

امیرالمؤمنین(ع) در این دو خطبه، دو بُعد اساسی امامت را آشکار می‌کند:  

۱. گنجینه‌ی علم غیبی (خطبه ۹۳)  

۲. التزام عملی به احکام الهی (خطبه ۱۷۵)  

خطبه ۹۳: چشمان فتنه را درآوردن  

کلیدی‌ترین مفاهیم

- عبارت عربی: فَقَأْتُ عَيْنَ الْفِتْنَةِ 

  ترجمه و تحلیل: “چشم فتنه را درآوردم” - اشاره به سرکوب فتنه‌های پس از پیامبر(ص) مانند جنگ جمل و صفین.  

- عبارت عربی: لَمْ يَكُنْ لِيَجْتَرِئَ عَلَيْهَا أَحَدٌ غَيْرِي  

  ترجمه و تحلیل: “جز من کسی جرأت این کار را نداشت” - تأکید بر شجاعت بی‌بدیل امام در مواجهه با آشوب‌ها.  

- عبارت عربی: فَاسْأَلُونِي قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِي 

  ترجمه و تحلیل: “پیش از آنکه مرا از دست دهید، از من بپرسید” - هشدار به فرصت‌سوزی تاریخی امت.  

- عبارت عربی: لَا تَسْأَلُونَنِي عَنْ شَيْءٍ… إِلَّا أَنْبَأْتُكُمْ

  ترجمه و تحلیل: “هر چه بپرسید خبر می‌دهم” - گواهی بر اتصال امام به علم لدنّی.  

پنج لایه‌ی علم امام در این خطبه:  

۱. پیش‌بینی جریان‌های فکری: شناسایی گروه‌هایی که “صد نفر را هدایت و صد نفر را گمراه می‌کنند".  

۲. شناسایی رهبران ضلالت: معرفی “ناعق (فریادزننده)، قائد (پیشرو)، سائق (راننده)” جبهه باطل.  

۳. پیش‌گویی جغرافیای نبرد: اطلاع از “مناخ رکابها (محل توقف شتران) و محط رحال (منزلگاه‌ها)".  

۴. سرنوشت‌شناسی: آگاهی از “کشته‌شدگان و مرگ‌های طبیعی” در فتنه‌ها.  

۵. زمان‌شناسی: احاطه بر وقایع “تا قیامت".  

نکته محوری: این خطبه در بحبوحه فتنه‌ها ایراد شد؛ زمانی که مردم پس از جنگ صفین، حیرانِ آینده بودند.  

خطبه ۱۷۵: مرز بین امامت و نبوت  

هشدارهای حیاتی امام:  

- عبارت کلیدی: لَوْ شِئْتُ أَنْ أُخْبِرَ كُلَّ رَجُلٍ… لَفَعَلْتُ

  تحلیل: “اگر می‌خواستم سرنوشت هر یک را بازگو کنم، می‌کردم” - تأیید علم نامحدود امام.  

- عبارت کلیدی: أَخَافُ أَنْ تَكْفُرُوا فِيَّ بِرَسُولِ اللَّهِ 

  تحلیل: “می‌ترسم درباره‌ام همانند پیامبر(ص) کافر شوید” - حریم‌داری بین امامت و نبوت.  

- عبارت کلیدی: مَا أَنْطِقُ إِلَّا صَادِقاً 

  تحلیل: “جز راست نمی‌گویم” - تأکید بر عصمت کلامی.  

- عبارت کلیدی: عَهِدَ إِلَيَّ بِذَلِكَ كُلِّهِ

  تحلیل: “پیامبر(ص) تمام این علوم را به من سپرد” - منشأ الهی-نبوی علم امام.  

سه اصل رهبری علوی 

۱. پیشتازی در عمل  

   "شما را به طاعتی ترغیب نمی‌کنم مگر آنکه خود پیشتر انجام دهم".  

۲. پیشگیری از معصیت  

   "شما را از معصیتی نهی نمی‌کنم مگر آنکه پیش از شما بازایستم".  

۳. انتقال علم به خواص 

   "این اسرار را تنها به یاران خاص می‌گویم” - تأسیس “شبکه‌ی علمی امامان".  

تطبیق تاریخی: پیش‌گویی‌های تحقق‌یافته

امام در خطبه ۹۳ این وقایع را پیش‌بینی کرد:  

- فتنه خوارج  

  “مَنْ يُقْتَلُ مِنْ أَهْلِهَا قَتْلًا” → کشته‌شدن در نهروان.  

  “مَنْ يَمُوتُ مِنْهُمْ مَوْتاً” → مرگ طبیعی برخی سران مثل عبدالله بن وهب.  

- جریان‌های انحرافی

  “فِئَةٍ تَهْدِي مِائَةً وَ تُضِلُّ مِائَةً” ← اشاره به جریان‌های دوپهلو مانند قدریه و مرجئه.  

درس‌های راهبردی برای امروز

۱. فریاد هشدار

   امام با صراحت می‌فرماید: “پیش از آنکه مرا از دست دهید بپرسید!” → این هشدار برای عصر غیبت نیز صادق است: استفاده از فرصت حضور علمای راستین.  

۲. معیار تشخیص رهبر

   تطبیق دو شرط اساسی:  

   - اتصال به علم الهی (توان تحلیل آینده).  

   - پیشتازی عملی (قدم گذاشتن پیش از امر کردن).  

۳. خطر غلو

   امام حتی از بیان بخشی از حقایق خودداری کرد تا مبادا مردم او را در حد نبوت بالا ببرند → نقد جریان‌های غالی‌گرا.  

پایان سخن  

این خطبه‌ها آیینه‌ی تمام‌نمای “حکومت الهی” است؛ حکومتی که رهبرش از آینده خبر دارد، اما برای حفظ حریم توحید، علمش را پنهان می‌کند؛ فرمان‌دهنده‌اش پیش از فرمان، خود مجری است. این است همان “طریق علی” که پیامبر(ص) فرمود: “أنا مدینة العلم و علی بابها".