رابطه خوشاخلاقی و گستره روابط در کلام امام علی علیهالسلام
رابطه خوشاخلاقی و گستره روابط در کلام امام علی علیهالسلام
«مَنْ لَانَ عُودُهُ، كَثُفَتْ أَغْصَانُهُ».
کسی که تنه(شخصیت) او نرم (و انعطافپذیر) باشد، شاخ و برگش فراوان است.»
این کلام امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) به عنوان حکمت ۲۱۴ در بخش «الحکم» کتاب شریف نهجالبلاغه ثبت شده است.
تفسیر حکمت
این حکمت زیبا و تمثیلی از امام علی (علیه السلام) در نهجالبلاغه، رابطه مستقیم بین «اخلاق نیکو» و «گستره روابط اجتماعی» را در قالب مثالی باغبانی بیان میکند. تفسیر این کلام بر چند محور استوار است:
1. تمثیل درخت: عود (تنه) و أغصان (شاخها)
· عُود: اشاره به شخصیت، منش و خلق و خوی اصلی فرد است.
· أغصان: نماد دوستان، آشنایان، حامیان و روابط اجتماعی گسترده است.
· لِین العود: نرمی و انعطاف در شخصیت، به معنای «خوشاخلاقی»، «تواضع»، «گذشت» و «حلم» است، نه ضعف و سستی در عقیده و اصول.
2. نرمی شخصیت؛ جاذبه اجتماعی
افراد خوشاخلاق و مردمدار، به دلیل برخورداری از صفاتی مانند مهربانی، گشادهرویی و مدارا، همچون درختی پربرگ و بار هستند که دیگران را به سوی خود جذب میکنند. این همان «کثرة الأغصان» است. در مقابل، شخصیتهای خشن، متکبر و غیرمنعطف، مانند درختی خشک و بیبرگ هستند که کسی در سایه آن نمیآرامد.
3. پشتوانه روایی و قرآنی
این حکمت با تأکیدات فراوان قرآن و روایات بر خوشاخلاقی همسو است. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «إِنَّكُمْ لَنْ تَسَعُوا النَّاسَ بِأَمْوَالِكُمْ، فَسَعُوهُمْ بِبَسْطِ الْوَجْهِ وَ حُسْنِ الْخُلُقِ» (شما هرگز با مال خود نمیتوانید مردم را فراخور حالشان گردآورید، پس با گشادهرویی و خوشاخلاقیتان آنها را گرد آورید). نیز در آیهای میخوانیم: «فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللَّهِ لِنتَ لَهُمْ ۖ وَلَوْ كُنتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ» (آل عمران: ۱۵۹) که نرمی پیامبر (ص) را عامل ماندگاری مردم پیرامون او میداند.
4. مرز میان نرمی و سستی
نرمی و انعطاف مورد ستایش امام علی (ع)، به معنای «تسلیم در برابر باطل» یا «ترک اصول اخلاقی و دینی» نیست. بلکه منظور، «مراعات حال دیگران»، «پرهیز از خشونت بیجا» و «رفتار محبتآمیز در چارچوب شرع» است. امام خود، اسوه عدالت و صلابت در حق بودند، اما با مؤمنان و مردم، مهربان و خوشبرخورد.
5. کاربرد در زندگی فردی و اجتماعی
این حکمت، راهکاری عملی برای موفقیت در «مدیریت ارتباطات» است. چه در سطح خانواده، چه در محیط کار و چه در عرصه اجتماعی، خوشاخلاقی و نرمش معقول، سبب افزایش محبوبیت، نفوذ کلام و همکاری دیگران میشود.
خلاصه تفسیر: این حکمت شریف با بیانی تمثیلی میفرماید: کسانی که خلق نیکو و منش انعطافپذیر (در عین حفظ اصول) دارند، دوستان و همراهان بیشتری جذب میکنند و روابط اجتماعی پربارتری دارند.