فرهنگی

نظریهٔ «پایان تاریخ» فوکویاما و نقد آن

فوکویاما در نظریهٔ خود ادعا کرد لیبرال دموکراسی نقطهٔ پایان تکامل ایدئولوژیه است. اما حدیث امام صادق(ع) نشان میدهد «پایان تاریخ» واقعی، نه در سکولاریسم، که در ظهور حکومتی الهی با محوریت عدالت است. این ایده با نظریهٔ «چرخه‌های تمدنی» (تویینبی) همخوانی دارد که سقوط تمدنها را ناشی از فساد و ظهور تمدنهای جدید را مبتنی بر اخلاق میداند.  

۱. روانشناسی جمعی و انتظار منجی

مطالعات روانشناسی اجتماعی نشان میدهد جوامع در بحران‌ها، ناخودآگاه به دنبال «منجی» میگردند. حدیث امام صادق(ع) بر این نیاز فطری تأکید دارد و ظهور دولت الهی را پاسخ به این آرزوی نهادینه شده در ناخودآگاه بشر میداند.  

۲. فیزیک کوانتوم و نظریهٔ جهانهای موازی

برخی فیزیکدانان معتقدند در جهانهای موازی، نسخه‌های متفاوتی از تاریخ وجود دارد. حدیث امام(ع) می‌تواند اشاره به «جهان ایده‌آل » داشته باشد که در خط زمانی آخرالزمان محقق میشود؛ مفهومی شبیه به «واقعیت مطلوب»در فلسفهٔ علم.  

۳. جامعه‌شناسی جنبشهای مهدوی

جنبشهای اجتماعی نیز منتظر پایان تاریخ و ظهور منجی هستند. این نشان میدهد ادعای امام صادق(ع) دربارهٔ جهانی بودن انتظار دولت الهی، مبتنی بر شناخت عمیق از روانشناسی تمدنهاست.  

۴. هوش مصنوعی و آخرالزمان

پیشبینی امام(ع) دربارهٔ «آخرالدهر» با چالشهای عصر فناوری مانند سلطهٔ هوش مصنوعی یا ترانس‌هومانیسم مرتبط است. دولت الهی میتواند پاسخی به هرجومرج ناشی از تکنولوژیِ بدون اخلاق باشد.