فرهنگی

امام علی علیه السلام

ـ في عَهدِهِ إلى مالِكٍ الأَشتَرِ ـ: … ثُمَّ لا يَكُنِ اختِيارُكَ إيّاهُم عَلى فِراسَتِكَ، وَ استِنامَتِكَ، و حُسنِ الظَّنِّ مِنكَ ؛ فَإِنَّ الرِّجالَ يَتَعَرَّضونَ لِفِراساتِ الوُلاةِ بِتَصَنُّعِهِم و حُسنِ خِدمَتِهِم، و لَيسَ وَراءَ ذلِكَ مِنَ النَّصيحَةِ وَ الأَمانَةِ شَيءٌ، و لكِنِ اختَبِرهُم بِما وُلّوا لِلصّالِحينَ قَبلَكَ، فَاعمِد لأَِحسَنِهِم كانَ في العامَّةِ أثَرا، و أعرَفِهِم بِالأَمانَةِ وَجها ؛ فَإِنَّ ذلِكَ دَليلٌ عَلى نَصيحَتِكَ للّهِِ ولِمَن وُلّيتَ أمرَهُ.

ـ در سفارش نامه‌اش به مالك اشتر ـ: … البته در گزينش آنان(کارگزاران)، تنها به خواست و اطمينان و خوش‌گمانى خود، اعتماد مكن؛ چرا كه شخصيت‌ها براى جلب نظر زمامداران، به آراستن ظاهر و خوش خدمتى مى‌پردازند؛ ولى در پسِ آن، از خيرخواهى و امانتدارى نشانى نيست؛ ليكن آنان را به خدمتى كه براى كارگزاران نيكوكارِ پيش از تو عهده دار آن بوده‌اند، بيازماى و بر كسى اعتماد كن كه نيكوترين اثر را در ميان همكاران داشته و به امانتدارى، از همه شناخته شده‌تر است كه اين، نشانه خيرخواهى تو براى [ دينِ ]خدا و كسانى است كه كار آنها را بر عهده گرفته‌اى.

نهج البلاغة : الكتاب ٥٣

تحلیل علمی حدیث از دیدگاه مدیریت و روانشناسی

 ۱. نقد نظریه انتخاب بر اساس ظاهر  

امام علی (ع) در این حدیث هشدار میدهد که اعتماد صرف به رفتارهای ظاهری (مانند چاپلوسی، خوشخدمتی، یا نمایش وفاداری) خطرناک است. این مفهوم در روانشناسی اجتماعی با عنوان   شناخته می‌شود، جایی که افراد برای جلب نظر مقامات بالاتر، رفتارهای مصنوعی از خود نشان می‌دهند. مطالعات نشان میدهد اتکا به این شاخصها بدون بررسی عملکرد واقعی، به انتخاب نادرست و فساد اداری میانجامد.

 ۲. اهمیت سوابق عملکردی  

تأکید امام بر «آزمودن کارگزاران بر اساس سوابق گذشته» منطبق بر نظریه “شایستگی محوری"  در مدیریت منابع انسانی است. انتخاب افراد بر اساس تجربههای عملی و نتایج پیشین (مثل امانتداری و اثرگذاری مثبت) به جای تکیه بر حس شخصی، احتمال موفقیت را افزایش میدهد.

 ۳. امانت به مثابه شاخص کلیدی 

امانت به عنوان معیار اصلی انتخاب، با پژوهشهای مدرن در حوزه “رهبری اخلاقمدار” همسوست. رهبرانی که بر صداقت و مسئولیت‌پذیری تأکید دارند، نه‌تنها عملکرد تیم را بهبود می‌بخشند، بلکه اعتماد عمومی را جلب می‌کنند.

۴. پرهیز از سوگیریهای شناختی 

امام علی (ع) به دو سوگیری رایج در تصمیم‌گیری اشاره می‌کند:  

- سوگیری اعتماد به نفس کاذب:اتکا به «فراست شخصی» بدون بررسی عینی.  

- سوگیری خوشبینی: اعتماد بی‌پایه به دیگران به دلیل حسن ظن.  

روش پیشنهادی امام (استناد به شواهد عینی) راهکاری عملی برای کاهش این خطاهاست.