فرهنگی

 در مسیر حق، راهنمای تو چراغ راه است

امام باقر(ع) فرمودند: «یَخْرُجُ أحَدُكُم فَراسِخَ فَيَطْلُبُ لِنَفْسِهِ دَليلاً، و أنتَ بِطُرُقِ السّماءِ أجْهَلُ منكَ بِطُرُقِ الأرضِ، فاطْلُبْ لِنَفْسِكَ دليلاً»(کافی، ج۱، ص۱۸۴، ح۱۰)؛ هنگامی که یکی از شما می‌خواهد چند فرسنگ راه برود، برای خود راهنما می‌جوید؛ ولی تو به راه‌های آسمان ناآشناتری تا راه‌های زمین! پس برای خودت راهنمایی بجوی.

در شرح این حدیث نورانی از امام محمد باقر(علیه السلام)، که هشداری ژرف درباره ضرورت راهنمای معنوی در سفر آسمانی انسان است، به تحلیل محتوایی و مصادیق عملی می‌پردازیم:

 تحلیل محتوایی حدیث  

۱. تضاد شناخت زمینی و آسمانی

امام(ع) با این تشبیه، ناآگاهی انسان نسبت به مسیرهای معنوی را در مقابل آشنایی نسبی‌اش با راه‌های مادی قرار می‌دهد. این ناآگاهی به حدی است که جستجوی راهنما در سفر اخروی را ضرورتی حیاتی‌تر از سفر زمینی می‌دانند .  

۲. راهنمای آسمانی کیست؟

در منابع روایی، مصداق این راهنما، امام معصوم(ع) است:  

- در حکایتی، ابوهارون نابینا با اشاره به امام باقر(ع) می‌گوید: چگونه او را نشناسم؟ او نوری تابان است.(وکیف لا اعلم و هو نور ساطع).  

- در حدیثی دیگر، امام(ع) تأکید می‌کنند که اهل بیت(ع) چشم بینا و گوش شنوایخداوند بر اعمال بندگانند و هیچ چیز از آنان پنهان نیست .  

۳. پیامد بی‌راهنمایی

در روایتی از امام باقر(ع)، کسی که بدون پذیرش ولایت اهل بیت(ع) عبادت کند، مانند آن عابد بنی‌اسرائیل است که چهل شب عبادت کرد، ولی دعایش مستجاب نشد؛ زیرا در قلبش شک به نبوت داشت .

 مصادیق عملی از زندگی امام باقر(ع)

۱. راهنمایی مرد شامی

مردی از شام که با انکار امامت، به مجلس امام(ع) می‌آمد، در بستر مرگ تنها امام باقر(ع) را به عنوان نمازگزار خود خواست. امام(ع) با معجزه او را زنده کردند و پس از هدایتش، فرمودند: هیچ چیز از خدا پنهان نیست(لن تخفی علی الله خافیه) .  

۲. هدایت نابینایان معنوی  

ابوبصیر نقل می‌کند که مردم در مسجد، امام(ع) را نمی‌دیدند، ولی ابوهارون نابینا با اشاره به نور وجود امام فریاد زد: و اینجاست!. این نشان‌دهنده آن است که راهنمای حقیقی با قلب شناخته می‌شود، نه چشم ظاهری .  

۳. تأکید بر عقل به عنوان راهنما 

امام(ع) در حدیثی، عقل را نخستین مخلوق الهی از نور خود خدا معرفی می‌کنند و می‌فرمایند: خدا در قیامت به اندازه عقل داده‌شده به بندگان، در حسابشان دقیق می‌شود.  

این عقل، تنها با تبعیت از امام معصوم شکوفا می‌شود.

راهکارهای یافتن “دلیل” آسمانی  

۱. طلب علم از منبع وحی

امام(ع) می‌فرمایند:دانش بیاموزید که آموختنش حسنه و جستنش عبادت است. 

این علم، تنها با ارتباط با امام(ع) که باقرالعلوم است، به دست می‌آید.  

۲. تقوا به عنوان نور راهنما

خداوند با تقوا، بنده را از آنچه عقلش به آن نمی‌رسد حفظ می‌کند. تقوا، قلب را برای پذیرش راهنمایی امام(ع) آماده می‌کند.  

۳. مداومت بر اعمال خیر

 هیچ چیز نزد خدا محبوب‌تر از عملی نیست که بر آن مداومت شود. این مداومت، انسان را در مسیر اهل بیت(ع) ثابت‌قدم می‌کند.

هشدار امام(ع): خطر گم‌کردن راهنما

در حکایتی، مردی با اصرار از امام(ع) درخواست آموختن اسم اعظم الهی را کرد. وقتی امام(ع) اثری از آن را نشان دادند، آن مرد تاب نیاورد و منصرف شد . این نشان می‌دهد آمادگی روحی برای پیروی از راهنما شرط اصلی است، وگرنه انسان در تاریکی‌های راه آسمانی گم می‌شود.