فرهنگی

امام باقر (علیه السلام)- در مواعظ لقمان (علیه السلام) به فرزندش آمده است: فرزندم! اگر نسبت به مرگ شک داری پس خواب را از خود بردار و هرگز نخواهی توانست که چنین کنی! و اگر در رستاخیز شک داری از خود، بیداری بعد از خواب را بردار و هرگز نخواهی توانست که چنین کنی! پس تو اگر در این امر تفکّر کنی، در می‌یابی که جان تو در دست غیر توست و همانا خواب به‌منزله‌ی مرگ است و بیداری بعد از خواب به‌منزله‌ی رستاخیز پس از مرگ است.(بحار الأنوار، ج۷، ص ۴۲)

تحلیل حدیث

امام باقر(ع) در این روایت، با بهره‌گیری از پدیده‌های روزمره خواب و بیداری، دو حقیقت بزرگ الهی یعنی مرگ و قیامت را برای انسان ملموس می‌سازند. ایشان با اشاره به مواعظ لقمان حکیم به فرزندش، سه نکته کلیدی را بیان می‌فرمایند:  

۱. مرگ؛ خوابی ناگزیر

   - هر انسانی هر شب تجربهٔ مرگِ کوچک را با خوابیدن می‌آزماید. همان‌گونه که نمی‌توان خواب را از زندگی حذف کرد، مرگ نیز اجتناب‌ناپذیر است.  

   - قرآن نیز خواب را «مَوْتًا صَغِیرًا» مرگی کوچک می‌نامد: «اللَّهُ یَتَوَفَّى الْأَنْفُسَ حِینَ مَوْتِهَا وَالَّتِی لَمْ تَمُتْ فِی مَنَامِهَا»؛خداوند ارواح را به هنگام مرگ و نیز در خواب می‌گیرد (زمر:۴۲)  

۲. قیامت؛ بیداری پس از مرگ

   - بیدار شدن از خواب، نمادی از حیات پس از مرگ است. همان‌گونه که انسان پس از خواب به زندگی بازمی‌گردد، پس از مرگ نیز در قیامت محشور می‌شود.  

   - این تشبیه، پاسخ محکمی به شکاکان است: اگر بیداری پس از خواب را می‌پذیری، چرا قیامت را انکار می‌کنی؟  

۳. جان در دست خالق؛ درس توحید

   - انسان حتی بر خواب و بیداری خود کنترل مطلق ندارد. این ناتوانی، نشانهٔ وابستگی کامل جان آدمی به ارادهٔ الهی است.  

   - امام علی(ع) می‌فرمایند: «مَنْ رَأَى أَنَّ لَهُ قُوَّةً فَقَدْ ضَعُفَ»؛هرکس گمان کند نیرویی دارد، ناتوان است.

نکات برجسته 

- تفکر؛ کلید درک حقایق  

  امام(ع) با عبارت «فَإِنَّكَ إِذَا فَكَّرْتَ…» (اگر بیندیشی…) تأکید می‌کنند که اندیشه در پدیده‌های ساده، راهی برای شناخت عظمت الهی است.  

-مرگ و قیامت؛ بخشی از نظام حکیمانهٔ آفرینش 

  همان‌گونه که خواب و بیداری تعادل حیات را حفظ می‌کنند، مرگ و قیامت نیز حلقه‌ای از چرخهٔ حکمت‌آمیز هستی هستند.  

پیامدهای کاربردی

- تقویت ایمان به معاد

  با تأمل در خواب و بیداری، می‌توان به راحتی به حیات پس از مرگ ایمان آورد.  

- زندگی مسئولانه  

  آگاهی از اجتناب‌ناپذیری مرگ، انسان را به آمادگی برای آخرت ترغیب می‌کند.  

-توکل بر خدا  

  پذیرش ناتوانی در کنترل خواب و بیداری، یادآور وابستگی انسان به خداست.