خشم، سلطان لحظهها: چرا شیطان در این اوقات به شما نزدیکتر است؟
خشم، سلطان لحظهها: چرا شیطان در این اوقات به شما نزدیکتر است؟
عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (ع) قَالَ: لَمَّا دَعَا نُوحٌ (ع) رَبَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى قَوْمِهِ أَتَاهُ إِبْلِيسُ لَعَنَهُ اللَّهُ فَقَالَ: يَا نُوحُ اذْكُرْنِي فِي ثَلَاثَةِ مَوَاطِنَ، فَإِنِّي أَقْرَبُ مَا أَكُونُ إِلَى الْعَبْدِ إِذَا كَانَ فِي إِحْدَاهُنَّ: اذْكُرْنِي إِذَا غَضِبْتَ…
📚 الخصال، شیخ صدوق، جلد ۱، صفحه ۱۳۲
آیات مرتبط از قرآن کریم:
۱. سوره آل عمران، آیه ۱۳۴:
«الَّذِينَ يُنفِقُونَ فِي السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ»
«همانان که در توانگری و تنگدستی انفاق میکنند و خشم خود را فرو میبرند و از مردم درمیگذرند و خداوند نیکوکاران را دوست دارد.»
۲. سوره شوری، آیه ۳۷:
«وَالَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَبَائِرَ الْإِثْمِ وَالْفَوَاحِشَ وَإِذَا مَا غَضِبُوا هُمْ يَغْفِرُونَ»
«و کسانی که از گناهان بزرگ و زشتیها دوری میکنند و چون خشمگین شوند، میبخشند.»
تفسیر جامع حدیث
۱. مفهوم «نزدیکی شیطان» در لحظه غضب
از نگاه روایات اهل بیت (ع)، غضب یکی از سرطانهای روح است که شیطان از طریق آن به حریم دل انسان نفوذ میکند.
· امام صادق (ع) میفرمایند: «اَلغَضَبُ مِفتاحُ کُلِّ شَرٍّ» (غضب کلید هر بدی است).
· این نزدیکی به معنای تسلط بر عقل و اراده انسان است. در حالت خشم، قوه عاقله انسان به حاشیه رفته و شیطان بر احساسات مسلط میشود.
۲. چرا شیطان در غضب نزدیکتر است؟
الف) از دیدگاه روانشناختی اسلامی:
· غضب پردهای بر عقل میکشد.
· امام علی (ع) در نهجالبلاغه میفرمایند: «آفَةُ الْعَقْلِ الْغَضَبُ» (آفت عقل، خشم است).
ب) از دیدگاه اخلاقی:
· خشم، زمینهساز گناهان زنجیرهای میشود:
→ توهین (لغو) → غیبت → قطع رحم → ضرب و جرح → قتل
۳. تحلیل داستانک با استناد به منابع دینی
مصادیق گناهان ناشی از غضب در این داستان:
۱. تقدم مال بر فرزند: (نقل شده است: «اَلوَلَدُ صَندُوقُ الجَواهِرِ» – فرزند گنجینه جواهرات است)
۲.ضرب کودک: پیامبر (ص) فرمودند: «مَن ضَرَبَ وَلَدَهُ حَتَّی یَبْکِی فَالصَّومُ لَهُ کَفَّارَةٌ» (کسی که فرزندش را بزند تا گریه کند، روزه کفاره آن است).
۳.خودکشی: از گناهان کبیره و حرام قطعی.
۴. راههای کنترل غضب در روایات اهل بیت (ع)
الف) راهکارهای پیشگیرانه:
۱. تفسیر مثبت: (حُسن ظن) امام کاظم (ع): «اگر دوستت کاری کرد که میتوانی برایش توجیه مثبت بیابی، چنین کن.»
۲.یادآوری عاقبت غضب: امام علی (ع): «ثَمَرَةُ الْغَضَبِ نَدَمٌ» (میوه خشم، پشیمانی است).
ب) راهکارهای حین غضب:
۱. تغییر وضعیت فیزیکی: پیامبر (ص): «اگر خشمگین شدی و ایستادهای، بنشین و اگر نشستهای، دراز بکش.»
۲.استعاذه: گفتن «أعوذ بالله من الشیطان الرجیم»
۳.وضو گرفتن: «إِنَّ الْغَضَبَ مِنَ الشَّیْطَانِ وَإِنَّ الشَّیْطَانَ خُلِقَ مِنَ النَّارِ وَإِنَّمَا تُطْفَأُ النَّارُ بِالْمَاءِ» (غضب از شیطان است و شیطان از آتش آفریده شده و آتش با آب خاموش میشود) – کنزالعمال.
ج) راهکارهای پس از غضب:
۱. طلب عفو: امام صادق (ع): «مَنْ غَضِبَ عَلَى قَوْمٍ فَلَمْ یَسُبْهُمْ حَفِظَهُ اللَّهُ مِنَ النَّارِ» (کسی که بر کسی خشم گیرد ولی دشنام ندهد، خداوند او را از آتش حفظ میکند).
۲.صدقه دادن: برای جبران آثار منفی.
۵. غضب مثبت (غضب لله)
نکته مهم: همه خشمها مذموم نیستند.
· امام حسین (ع) در کربلا فرمودند: «إِنِّي لَا أَرَى الْمَوْتَ إِلَّا سَعَادَةً وَالْحَيَاةَ مَعَ الظَّالِمِينَ إِلَّا بَرَماً» (من مرگ را جز سعادت و زندگی با ستمکاران را جز ملال نمیبینم).
· این غضب مقدس در برابر ظلم و دفاع از دین است که در روایات مورد تأیید قرار گرفته است.
۶. جمعبندی
حدیث امام باقر (ع) یک هشدار تربیتی-اخلاقی است:
· غضب هیجانی = دروازه شیطان
· غضب عقلانی در راه حق = حمیت دینی
· کنترل غضب نیاز به: مهارتهای خودآگاهی، تمرین عملی و توکل دارد.
منابع تکمیلی: بحارالانوار جلد ۷۳، کتاب الخصال صدوق، نهجالبلاغه، وسائلالشیعه، تفسیر المیزان ذیل آیات مرتبط.