فرهنگی

آزادی خرمشهر؛ حماسه‌ای که تاریخ را دگرگون کرد

در دوم خردادماه ۱۳۶۱، پس از ۳۴ روز نبرد بی‌امان، فریاد پیروزی رزمندگان ایران در خرمشهر طنین انداخت. عملیات بیت‌المقدس که از دهم اردیبهشت همان سال آغاز شده بود، با آزادسازی کامل این شهر استراتژیک به نقطه اوج خود رسید. سقوط خرمشهر به دست نیروهای عراقی در آغاز جنگ، برگ برنده صدام برای تحمیل صلحی تحقیرآمیز به ایران بود، اما مقاومت ۳۵ روزه مردم این شهر در سال ۱۳۵۹ و نهایتاً آزادسازی آن در سال ۶۱، نه تنها نماد شکستناپذیری اراده ملت ایران شد، بلکه توهم برتری نظامی رژیم بعث را در هم شکست.  

 زمینه‌های یک پیروزی استراتژیک  

پس از عملیات موفق فتح‌المبین در فروردین ۱۳۶۱، منطقه غرب کارون آخرین سنگر مهم اشغالی عراق به شمار می‌رفت. فرماندهان ایرانی با درک اهمیت حیاتی خرمشهر، طراحی عملیات بیت‌المقدس را کلید زدند. از سوی دیگر، صدام که خرمشهر را خط دفاعی بصره می‌دانست، با تقویت مواضع خود در این منطقه، آماده مقابله بود. در این میان، حضور معنوی شخصیت‌هایی چون شهید آیت‌الله صدوقی و آیت‌الله مشکینی در خط مقدم، روحیه‌بخش رزمندگان بود.  

 چهار مرحله سرنوشت‌ساز  

۱. شکستن خطوط دفاعی (۱۰ تا ۱۵ اردیبهشت)  

عملیات با رمز «بسم‌الله القاسم الجبارین» در سحرگاه ۱۰ اردیبهشت آغاز شد. در محور شمالی (قرارگاه قدس)، تیپ‌های ۴۱ و ۴۳ با وجود استحکامات گسترده عراق، موفق به ایجاد سرپلی در جنوب کرخه کور شدند. در محور مرکزی (قرارگاه فتح)، نیروها با عبور از رودخانه، جاده اهواز-خرمشهر را مسدود کردند، هرچد پیشروی در محور جنوبی (قرارگاه نصر) به دلیل باتلاق‌ها و مقاومت سنگین دشمن با مشکل مواجه شد.  

۲. تعقیب تا مرز (۱۶ تا ۱۸ اردیبهشت) 

با عقب‌نشینی لشکرهای ۵ و ۶ عراق به سمت مرز، نیروهای ایرانی ضمن تعقیب دشمن، مناطق استراتژیکی چون جفیر و هویزه را آزاد کردند. این عقب‌نشینی که با هدف حفظ نیروها و تقویت خطوط دفاعی بصره انجام شد، زمینه را برای محاصره خرمشهر فراهم کرد.  

۳. آماده‌سازی نهایی (۱۹ تا ۳۰ اردیبهشت)  

تلاش اولیه برای ورود به خرمشهر در ۱۹ اردیبهشت به دلیل هوشیاری دشمن ناکام ماند. فرماندهان ایرانی با تجدید سازماندهی و افزودن تیپ‌های المهدی(عج) و امام سجاد(ع) به خط مقدم، نقشه نهایی را طراحی کردند.  

۴. طوفان نهایی (۱ تا ۳ خرداد) 

با رمز «یا محمد بن عبدالله(ص)» در شب اول خرداد، یورش غافلگیرانه نیروهای ایرانی موجب فروپاشی کامل خطوط عراق شد. تا ظهر دوم خرداد، بیش از ۲۸۰۰ سرباز بعثی اسیر شدند و حلقه محاصره تنگ‌تر گردید. با وجود پاتک‌های مکرر عراق در محور شلمچه، مقاومت رزمندگان ایران راه هرگونه عقب‌نشینی را بر دشمن بست. سرانجام در بامداد سوم خرداد، نیروهای ایرانی از سه جهت وارد شهر شدند و آخرین سنگرهای دشمن در گمرک خرمهر سقوط کرد.  

پرچم افتخار بر بام شهری که قهرمان شد  

ساعت ۱۴ روز سوم خرداد، پرچم ایران بر فراز مسجد جامع خرمشهر به اهتزاز درآمد. شهری که ۵۷۸ روز (۱۹ ماه) در اشغال بود، با رشادتی مثال‌زدنی آزاد شد. این پیروزی نه تنها موازنه قدرت در جنگ را به نفع ایران تغییر داد، بلکه پیامی تاریخی به جهان فرستاد: ملتی که اراده آزادی دارد، هیچگاه در زنجیر اشغالگران نخواهد ماند. خرمشهر، از آن روز تا امروز، نماد عزت و پایمردی است؛ شهری که قهرمانانه ایستاد و قهرمانانه آزاد شد.