فرهنگی

 تفسیر حکمت توراتی در منابع اسلامی درباره دنیا و آخرت با استناد به قرآن و مفاهیم اسلامی

فِى التَّوراةِ: يا بَنى آدَمَ! أَطيعُونى بِقَدْرِ حاجَتِكُمْ اِلَىَّ وَاعْصُـونى بِقَدْرِ صَبْرِكُمْ عَلَى النّـارِ، وَ اعْمـَلُوا لِلدُّنيا بِقَـدْرِ لَبْثِـكُمْ فيها وَ تَـزَوَّدُوا للاِخِرَةِ بَقَدْرِ مَكْثِكُمْ فيها. [الجواهر السنيّه، ص 66].

در تورات آمده است:اى فرزندان آدم! مرا به اندازه اى كه به من نياز داريد، اطاعت كنيد، و مرا به اندازه صبرتان برآتش دوزخ، معصيت كنيد، براى دنيا به اندازه اى كه در آن مى مانيد كار كنيد، و … براى آخرت، به اندازه اى كه در آن مى مانيد، توشه برداريد.

بسیار عالی! این کلام منسوب به تورات، که در منابع اسلامی نقل شده، دریایی از حکمت و بصیرت است. به عنوان مفسر حدیث، آن را با توجه به مفاهیم قرآن کریم و احادیث معصومین (ع) تفسیر و تبیین می‌کنم.

 تفسیر حکمت توراتی در منابع اسلامی درباره دنیا و آخرت با استناد به قرآن و مفاهیم اسلامی

این کلام، یک معادله دقیق و حساب‌شده برای زندگی سعادتمندانه ترسیم می‌کند. هر بخش را به تفکیک تحلیل می‌کنیم:

۱. «یا بَنی آدَمَ! أَطِیعُونِی بِقَدْرِ حاجَتِکُمْ إِلَیَّ» (ای فرزندان آدم! به اندازه‌ای که به من نیاز دارید، مرا اطاعت کنید)

· تفسیر: این فراز، انقلابی در نگاه به عبادت است. عبادت نه یک تکلیف خشک، بلکه پاسخ به عمیق‌ترین نیاز وجودی انسان است. خداوند مانند هوایی است که برای زنده ماندن به آن نیاز داریم؛ هر چه این نیاز را بیشتر درک کنیم، “تنفس” در فضای طاعت او برایمان حیاتی‌تر می‌شود.

· مؤید قرآنی

  · «یَا أَیُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلَى اللَّهِ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ» (ای مردم! شما همگی به خدا نیازمندید و تنها خداوند است که بی‌نیاز و ستوده است) (سوره فاطر، آیه ۱۵). این آیه، اساس “حاجت” ما به خداوند را به روشنی بیان می‌کند. طاعت ما باید به اندازه درک این فقر و نیازمان باشد.

۲. «وَ اعْصُونِی بِقَدْرِ صَبْرِکُمْ عَلَى النَّارِ» (و به اندازه صبر و طاقتتان بر آتش دوزخ، مرا معصیت کنید)

· تفسیر: این جمله یک هشدار حساب‌شده و عقلانی است. خداوند می‌فرماید: “لحظه‌ای از عقل خود خارج نشوید! قبل از هر گناه، بسنجید که آیا توانایی تحمل عواقب آن را دارید؟ آیا می‌توانید حرارت آتشی که نتیجه این گناه است را تحمل کنید؟” این روشی است برای بیدار کردن “عقل سلیم” انسان.

· مؤید قرآنی

  · «وَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِی أُعِدَّتْ لِلْکَافِرِینَ» (و از آتشی که برای کافران آماده شده بپرهیزید) (سوره آل عمران، آیه ۱۳۱). تقوا به معنای پرهیز است و این کلام، دقیقاً منطق پرهیز را بیان می‌کند: سنجش عواقب.

۳. «وَ اعْمَلُوا لِلدُّنْیَا بِقَدْرِ لَبْثِکُمْ فِیهَا» (و برای دنیا به اندازه مدتی که در آن می‌مانید، کار کنید)

· تفسیر: دنیا گذرگاه است، نه مقصد نهایی. سرمایه‌گذاری و دغدغه‌ی انسان برای چیزی که موقت و گذراست، باید به اندازه همان “عمر کوتاه” باشد. این کلام، دعوت به “تعادل” و “میانه‌روی” در کسب معاش و دل‌نبستن به دنیاست.

· مؤید قرآنی

  · «وَابْتَغِ فِیمَا آتَاکَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ وَلَا تَنْسَ نَصِیبَکَ مِنَ الدُّنْیَا» (و در آنچه خدا به تو داده است، سرای آخرت را بجوی و [لی] بهره‌ات را از دنیا فراموش مکن) (سوره قصص، آیه ۷۷). این آیه نیز همان منطق “تناسب” را تأیید می‌کند: استفاده از دنیا، اما برای هدف آخرت.

۴. «وَ تَزَوَّدُوا لِلْآخِرَةِ بِقَدْرِ مَکْثِکُمْ فِیهَا» (و برای آخرت به اندازه اقامت همیشگی‌تان در آن، توشه بردارید)

· تفسیر: در مقابل دنیای فانی، آخرت جاودانه است. توشه‌ای که برای یک سفر ابدی نیاز داریم، باید متناسب با همان “ابدیّت” باشد. کوچک‌ترین عمل صالحی در دنیا، به دلیل بینهایت بودن مدت بهره‌برداری از آن در آخرت، ارزش سرمایه‌گذاری دارد.

· مؤید قرآنی

  · «وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیْرَ الزَّادِ التَّقْوَى» (و توشه بردارید که بهترین توشه، پرهیزگاری است) (سوره بقره، آیه ۱۹۷). قرآن بر توشه برداری تأکید می‌کند و این کلام، “میزان” این توشه را “عمر ابدی” ما در آخرت می‌داند.

نکته کلیدی و جمع‌بندی

 یک “معادله عقلانی” برای زندگی ارائه می‌دهد:

· طاعت → به اندازه نیاز (که بینهایت است).

· معصیت → به اندازه تحمّل عذاب (که صفر است).

· کار برای دنیا → به اندازه عمر محدود.

· توشه برای آخرت → به اندازه عمر نامحدود.

این منطق، انسان عاقل را به سوی اولویت‌بندی درست و سرمایه‌گذاری هوشمندانه بر روی آخرت سوق می‌دهد.

 ضیافت رحمت: ندای خداوند با اهل طاعت و معصیت

 قالَ اللّه ُ تَعالى: اَهْلُ طاعَتى فىضِيافَتى وَأَهْلُ شُكْرى فىزيارَتى وَ اَهْلُ ذِكْرى فى نِعْمَتى وَ اَهْلُ مَعْصِيَتى لاأُؤْيِسُهُمْ مِنْ رَحْمَتى، اِنْ تابُوا فَأَنَا حَبيبُهُمْ وَ اِنْ مَرِضُوا فَأَنا طَبيبُهُمْ، اُداويهِمْ بِا لْمِحَنِ وَ المَصائِبِ لاُِطَهِّرَهُمْ مِنَ الذُّنُوبِ وَ الْمَعائِبِ. [الجواهر السنيّه، ص 286.]

خداوند متعال مى فرمايد: اهل اطاعت من در مهمانى من اند، اهل شكر و سپاس من در ديدار من اند، اهل ذكر و ياد من در نعمت من اند، و امّا اهل معصيت و نافرمانى من، آنان را هم از رحمت خويش نااميد نمى كنم. اگر توبه كنند، من دوستدار آنانم، اگر بيمار شوند، من طبيب آنانم و با سختيها و مصيبت ها آنان را درمان مى كنم، تا از گناهان و عيبها پاكشان سازم.

تفسیر حدیث قدسی با استناد به قرآن کریم

این حدیث قدسی، تجلی گاه نام و رحمت واسعه الهی است که همه انسان‌ها، از مطیع تا گناهکار را در بر می‌گیرد. بیایید این کلام نورانی را به تفکیک، با آیات قرآن کریم مقایسه کنیم:

۱. «أَهْلُ طاعَتِی فِی ضِیافَتِی» (اهل اطاعت من در مهمانی من هستند)

· تفسیر: “مهمانی خداوند” کنایه از قرب ویژه، امنیت، آرامش و بهره‌مندی از نعمت‌های خاص معنوی است. این مهمانی محدود به بهشت نیست، بلکه در همین دنیا نیز با الطاف خفیه الهی محقق می‌شود.

· مؤید قرآنی

  · «أَلَا إِنَّ أَوْلِیَاءَ اللَّهِ لَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ» (آگاه باشید! همانا دوستان خدا نه بیمی دارند و نه اندوهگین می‌شوند) (سوره یونس، آیه ۶۲).

  · این آیه دقیقاً توصیف حال کسانی است که در “ضیافت” الهی هستند: در امان از ترس و حزن.

۲. «أَهْلُ شُکْرِی فِی زِیارَتِی» (اهل شکر من در دیدار من هستند)

· تفسیر: شکرگزاری تنها به گفتن “الحمدلله” نیست، بلکه استفاده از نعمت‌ها در راه رضای خدا و شناخت منّت اوست. این عمل، باعث افزایش نعمت و در نهایت، وصول به “دیدار” خداوند می‌شود که می‌تواند اشاره به لقای پروردگار در قیامت، یا تجلیات قلبی در دنیا داشته باشد.

· مؤید قرآنی

  · «لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ» (اگر شکرگزاری کنید، قطعاً [نعمت] شما را خواهم افزود) (سوره ابراهیم، آیه ۷). این افزایش نعمت، پل‌های است به سوی دیدار حقیقی.

۳. «أَهْلُ ذِکْرِی فِی نِعْمَتِی» (اهل ذکر من در نعمت من هستند)

· تفسیر: ذکر خدا، غذای روح و نور قلب است. کسی که دائم‌الذکر باشد، در دریای نعمت‌های معنوی خداوند غوطه‌ور است، حتی اگر از نظر مادی در سختی باشد. این نعمت، آرامش قلب است.

· مؤید قرآنی

  · «أَلَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» (آگاه باشید! تنها با یاد خدا دل‌ها آرامش می‌یابد) (سوره رعد، آیه ۲۸).

۴. «أَهْلُ مَعْصِیَتِی لَا أُؤْیِسُهُمْ مِنْ رَحْمَتِی» (اهل معصیت من را از رحمتم ناامید نمی‌کنم)

· تفسیر: این بخش، هسته مرکزی رحمت الهی را نشان می‌دهد. درهای رحمت خدا حتی بر روی گناهکاران نیز بسته نیست و هیچ انسانی نباید از لطف او مأیوس شود.

· مؤید قرآنی

  · «قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا» (بگو: ای بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده‌اید! از رحمت خدا ناامید نشوید که خدا همه گناهان را می‌آمرزد) (سوره زمر، آیه ۵۳). این آیه مستقیماً مؤید این فراز حدیث است.

۵. «إِنْ تَابُوا فَأَنَا حَبِیبُهُمْ» (اگر توبه کنند، من دوستدار آنانم)

· تفسیر: توبه، کلید بازگشت است. خداوند نه تنها توبه‌کننده را می‌بخشد، بلکه با او رابطه “محبت” برقرار می‌کند.

· مؤید قرآنی

  · «إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ» (بی‌گمان، خداوند توبه‌کنندگان را دوست دارد) (سوره بقره، آیه ۲۲۲).

۶. «إِنْ مَرِضُوا فَأَنَا طَبِیبُهُمْ، أُدَاوِیهِمْ بِالْمِحَنِ وَ الْمَصَائِبِ لِأُطَهِّرَهُمْ مِنَ الذُّنُوبِ وَ الْمَعَائِبِ» (اگر بیمار شوند، من پزشک آنانم؛ با سختی‌ها و مصیبت‌ها درمانشان می‌کنم تا از گناهان و عیب‌ها پاکشان سازم)

· تفسیر: این عمیق‌ترین بخش حدیث است. “بیماری” تنها جسمی نیست، بلکه بیماری روح و قلب ناشی از گناه است. خداوند خود “طبیب” است و گاهی برای درمان این بیماریِ روح، داروی “مصائب و سختی‌ها” را تجویز می‌کند. این بلاها، پاداش نیستند، بلکه درمان‌گر و پاک‌کننده‌اند.

· مؤید قرآنی

  · «وَلَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ» (و قطعاً شما را به چیزی از [قبیل] ترس و گرسنگی و کاهش در اموال و جان‌ها و میوه‌ها آزمایش می‌کنیم و مژده ده شکیبایان را) (سوره بقره، آیه ۱۵۵). این آزمایش‌ها برای رشد و پاکسازی بندگان است.

  · «مَا أَصَابَ مِنْ مُصِیبَةٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ وَمَنْ یُؤْمِنْ بِاللَّهِ یَهْدِ قَلْبَهُ» (هیچ مصیبتی رخ نمی‌دهد مگر به اذن خدا و هر کس به خدا ایمان آورد، [خدا] قلبش را [به سوی حق] هدایت می‌کند) (سوره تغابن، آیه ۱۱). مصیبت می‌تواند مایه هدایت و تزکیه قلب باشد.