فرهنگی

توبهٔ نصوح؛ از قطع گناه تا اشکِ استغفار

ابو الصباح كنانى گويد: پرسيدم از حضرت صادق عليه السلام از گفتار خداى عز و جل: «اى آنان كه ايمان آوردند توبه كنيد خدا توبه نصوح»(سوريه تحريم آيه 8) فرمود: يعنى بنده از گناه توبه كند و ديگر بآن باز نگردد.

محمد بن فضيل گويد: من از تفسير اين آيه از حضرت ابوالحسن (موسى بن جعفر عليهما السّلام) پرسيدم؟ فرمود: از گناه توبه كند و ديگر بآن بازنگردد، و دوست ترين بندگان نزد خداى تعالى آن كسانى هستند كه در فتنيه (گناه) واقع شوند و بسيار توبه كنند(الکافی , جلد2 , صفحه432 ).

تحلیل حدیث

این روایت از امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) به تبیین مفهوم قرآنی «توبهٔ نصوح» (توبهٔ خالصانه) می‌پردازد. ایشان دو شرط اصلی برای توبهٔ پذیرفته شده نزد خداوند بیان می‌کنند:  

۱. قطع کامل از گناه (عدم بازگشت به آن)  

۲. توبهٔ مکرر در صورت وقوع در فتنه

این تعریف با آیهٔ «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَّصُوحًا» (تحریم:۸) و حدیث نبوی «التَّائِبُ مِنَ الذَّنْبِ کَمَنْ لَا ذَنْبَ لَهُ» (توبه‌کننده از گناه، چون بی‌گناه است) همسوست.

نکتهٔ کلیدی اینجاست که امامان(ع)، حتی با تأکید بر لزوم ترک دائمی گناه، تکرار توبه پس از لغزش‌های انسانی را نشانهٔ محبوبیت بنده نزد خدا می‌دانند. این آموزه، میان «سخت‌گیری بر خود» و «امید به رحمت الهی» توازن ایجاد می‌کند.