فرهنگی

تفسیر حکمت ۱۹۶ نهج البلاغه درباره ثروت و زهد

⚜لَمْ يَذْهَبْ مِنْ مَالِكَ مَا وَعَظَكَ| حکمت ۱۹۶

📝آنچه از مال تو از دست مى‌رود و مايه پند و عبرتت مى‌گردد، در حقيقت از دست نرفته است

تفسیر حکمت 

این کلام نورانی امام علی(ع) یک اصل تربیتی و اخلاقی بزرگ را تبیین می‌کند که می‌توان آن را در چند محور زیر تفسیر کرد:

۱. تغییر نگرش نسبت به «زیان» و «منفعت»: امام(ع)در این حکمت، معیار جدیدی برای «سود» و «زیان» معرفی می‌کنند. از دیدگاه مادی، از دست دادن مال یک «ضرر» محض است. اما امام(ع) می‌فرمایند اگر این زیان مادی، منجر به یک “سرمایه‌گذاری معنوی” شود، در حقیقت زیان نبوده، بلکه تبدیل به سود شده است. این نگاه، نگاهی فرامادی و الهی به وقایع زندگی است.

۲. مال، وسیله است نه هدف: این کلام بر اساس جهان‌بینی اسلامی است که مال و ثروت را"وسیله"ی برای رسیدن به کمال و قرب الهی می‌داند، نه “هدف” نهایی. بنابراین، اگر مال از دست برود اما در ازای آن، یک “پند” و “عبرت” (که یک کمال معنوی است) به دست آید، در واقع آن مال کارکرد اصلی خود را انجام داده است. این مفهوم با آیات قرآن مانند «وَ مَا عِنْدَ اللَّهِ خَيْرٌ وَ أَبْقَى» (آنچه نزد خداست بهتر و پایدارتر است) همسو است.

۳. مصادیق “وعظ” کردن مال: از دست دادن مال در چه شرایطی"پندآموز” محسوب می‌شود؟

· زندگی‌دوستی (دنیاطلبی): وقتی فردی به مال خود وابسته است و آن را از دست می‌دهد، به او “پند” می‌دهد که دنیا و دارایی‌هایش ناپایدار هستند و نباید قلب خود را به آن بند زد.

· توکل بر خدا: این اتفاق به انسان می‌آموزد که روزی‌رسان حقیقی خداست و تمام اسباب، در دست اوست.

· صبر: از دست دادن مال، فرصتی برای تمرین “صبر” و مقاومت در برابر مشکلات است و ثواب اخروی دارد.

· قناعت: به انسان می‌فهماند که به داشته‌های کمتر نیز می‌توان راضی بود و زندگی کرد.

· تجربه‌اندوزی: به او می‌آموزد که در آینده در مدیریت مال خود دقت و تدبیر بیشتری به خرج دهد.

۴. درس بزرگ برای آزمون‌های الهی: این حکمت،کلیدی برای فهمیدن بسیاری از بلایا و مشکلات مادی در زندگی است. گاهی خداوند با گرفتن بخشی از اموال ما، می‌خواهد درس‌های بزرگی مانند بی‌اعتباری دنیا، لذت قناعت و قدرت توکل را به ما بیاموزد. در این صورت، آنچه از دست رفته، در برابر آنچه به دست آمده (یک درس معنوی و یک درجه اخروی)، ناچیز و کم‌ارزش است.

۵. نتیجه‌گیری عملی: امام علی(ع)به ما می‌آموزند که به جای غصه خوردن محض برای از دست دادن مادیات، به “بازدهی معنوی” آن رویداد فکر کنیم. اگر این زیان، ما را عاقل‌تر، باایمان‌تر و از وابستگی‌های دنیوی آزادتر کرد، در حقیقت ما ضرر نکرده‌ایم، بلکه سود برده‌ایم. 

نهج البلاغه،حکمت ۱۹۶