فرهنگی

تباهی عمل نیک با منتگذاری: تحلیل حدیث امیرالمؤمنین علی(ع)  

مفهوم حدیث و بستر روایی  

امیرالمؤمنین علی(ع) در حدیث ۷۸۴ غررالحکم با صراحت می‌فرمایند:"اَلْمَنُّ يُفْسِدُ الْإِحْسَانَ"؛ منّت گذاشتن، عمل نیک را تباه می‌کند.  

این کلام، یکی از اصول کلیدی اخلاق اسلامی را تبیین می‌کند: نیکی‌ای که با منت آمیخته شود، نه تنها ارزش معنوی خود را از دست می‌دهد، بلکه تبدیل به ابزاری برای تخریب رابطه‌های انسانی می‌گردد.  

 چرا منت، عمل نیک را نابود می‌کند؟  

۱. نقض شرط اخلاص

   - در قرآن، پذیرش اعمال نیک منوط به دو شرط اساسی است: نیت پاک (حسن فاعلی) و عمل صالح (حسن فعلی). منت گذاشتن، نفس عمل را آلوده به ریا و خودنمایی می‌کند و اصل اخلاص را ویران می‌سازد .  

   - خداوند در آیه ۲۶۴ سوره بقره، انفاق همراه با منت را همانند سنگی تشبیه می‌کند که روی آن خاکی نشسته و باران آن را شسته و بی‌خاصیت می‌کند:"کَمَثَلِ صَفْوَانٍ عَلَیْهِ تُرَابٌ… فَأَصْبَحَ هَشِیمًا”

۲. تبدیل احسان به ابزار سلطه

- منت، نیکی را به ابزاری برای تحقیر تبدیل می‌کند. امام صادق(ع) در روایتی هشدار می‌دهند: هر که به برادر مؤمنش نیکی کند و سپس بر او منت گذارد، خداوند عملش را حبط می‌کند.  

۳. پیوند با “کفر عملی"  

   - در تعبیر قرآنی، منت‌گذار همانند کافری است که انفاق می‌کند؛ زیرا هم‌چون او، عملش فاقد “حسن فاعلی” است .  

 پیامدهای منت گذاری در روایات  

ابطال صدقه

  پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند:هر کس به مؤمنی نیکی کند و سپس با سخن آزاردهنده یا منت، او را بیازارد، صدقه‌اش باطل شده است.

تثبیت گناه  

  در روایتی دیگر، منت نه تنها عمل نیک را محو می‌کند، بلکه گناه آن را در نامه اعمال ثبت می‌کند.

 راهکارهای عملی برای پرهیز از منت  

۱. نیکی پنهانی

   - امام علی(ع) در غررالحکم، پنهان‌کاری در عمل نیک را از گنج‌های بهشت می‌دانند .  

   - قرآن نیز توصیه می‌کند: صدقاتتان را با منت و آزار باطل نکنید(بقره: ۲۶۴).  

۲. توجه به حق الناس

   - منت گذاشتن، حقّ کرامت انسانی دریافت‌کننده نیکی را نقض می‌کند. امام علی(ع) در نامه‌ای به مالک اشتر تأکید می‌کنند: مهربانی با رعیت را شعار خود قرار ده و هرگز چون جانوری درنده مباش.  

۳. تلقین “ناچیز شمردن عمل”

   - در وصیت به امام حسین(ع)، می‌فرمایند:  

    کار نیک خود را هرچند بزرگ باشد، کوچک بشمار.

 الگوی نیکی بدون منت در سیره اهل‌بیت(ع)  

داستان عبدالله بن جندب در عرفه

  او در روز عرفه تمام دعاهایش را برای مؤمنان کرد و برای خود دعایی نطلبید. وقتی علت پرسیده شد، پاسخ داد:  

  از امام کاظم(ع) شنیدم: دعای پنهانی برای برادر مؤمن، پاداشی صد هزار برابر دارد. من نخواستم این یقین را رها کنم و برای خودم دعا کنم که شاید مستجاب نشود. 

جمع‌بندی: نیکیِ خالصانه، شرط بقای عمل  

منت گذاری، سرطانی اخلاقی است که ریشه‌های عمل نیک را می‌سوزاند. این حدیث علی(ع) پاسخی روشن به پرسش “چرا برخی اعمال نیک بی‌ثمر می‌مانند؟"است. راه نجات، تمرین نیکیِ بی‌آلایش است؛ همان‌گونه که قرآن می‌فرماید:  

“إِنَّمَا نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِیدُ مِنکُمْ جَزَاءً وَلَا شُکُورًا"  

ما شما را فقط برای خشنودی خدا اطعام می‌کنیم و هیچ پاداش و سپاسی از شما نمی‌خواهیم(دهر: ۹).