بزرگترین واجب الهی از نگاه امیرالمؤمنین علیهالسلام: نیکی به والدین
بزرگترین واجب الهی از نگاه امیرالمؤمنین علیهالسلام: نیکی به والدین
امیرالمؤمنین علی علیهالسلام فرمودند:
«بِرُّ الوالِدَيْنِ اَكْبَرُ فَريضَةٍ»
(میزان الحکمة، ج۱۰، ص۷۰۹)
یعنی: بزرگترین و مهمترین تکلیف الهی، نیکی به پدر و مادر است.
تفسیر و شرح
۱. بزرگترین واجب بعد از توحید
در قرآن کریم، بلافاصله پس از فرمان به توحید و پرستش خدا، دستور به نیکی به والدین آمده است: «وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَلا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا وَبِالْوالِدَيْنِ إِحْسانًا» (نساء/۳۶)
این نشان میدهد که حق والدین، بعد از حق خدا، عظیمترین حق بر گردن انسان است.
۲. علت این عظمت
پدر و مادر وسیله وجود انسان و عامل رشد جسمی، روحی و تربیتی او هستند.
سختیها، رنجها و ایثارهای آنان (بهویژه مادر) در آیات و روایات بارها یادآوری شده است.
نیکی به والدین، مقدمه نیکی به جامعه و تمرینی برای شکرگزاری از خداست.
۳. مفهوم «بِرّ»
برّ به معنای نیکی گسترده و همهجانبه است: محبت، احترام، اطاعت در غیر معصیت، خدمت، دعا و حتی خوشرفتاری در گفتار.
تنها تأمین مالی یا زبانی کافی نیست، بلکه مجموعهای از رفتارهای همراه با محبت و احترام است.
۴. پیوند با خودسازی
کسی که نمیتواند حق والدین را ادا کند، چگونه میتواند مدعی حقشناسی نسبت به خدا و خلق خدا باشد؟
برّ والدین، انسان را به تواضع، فروتنی، صبر و اخلاق نیکو عادت میدهد.
۵. حدّ و مرز اطاعت
اطاعت از والدین واجب است، مگر آنکه دستور به معصیت خدا دهند. در این صورت، باید با احترام مخالفت کرد:
«وَإِنْ جَاهَدَاكَ عَلى أَنْ تُشْرِكَ بِي… فَلا تُطِعْهُمَا وَصَاحِبْهُمَا فِي الدُّنْيَا مَعْرُوفًا» (لقمان/۱۵)
پیامهای اخلاقی حدیث
ارزشگذاری در اسلام بر پایه حقشناسی و سپاسگزاری است.
نیکی به والدین راهی برای جلب رضای الهی است؛ چنانکه امام صادق علیهالسلام فرمودند: «رِضا اللهِ فِي رِضا الوالِدَين» (کافی، ج۲، ص۳۴۹).
بیتوجهی به پدر و مادر، بزرگترین نشانه غفلت و ناسپاسی است.
امیرالمؤمنین علیهالسلام نیکی به والدین را بزرگترین واجب دانستهاند. این دستور الهی، پس از توحید قرار گرفته و اساس تربیت اخلاقی و اجتماعی انسان است. احترام، محبت، خدمت و اطاعت از والدین نهتنها وظیفهای خانوادگی، بلکه یک تکلیف الهی است که سرنوشت انسان را در دنیا و آخرت رقم میزند.