فرهنگی

 قَالَالْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ (عَلَيْهِمَا السَّلَامُ): «أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ عَلِيًّا بَابٌ مَنْ دَخَلَهُ كَانَ آمِنًا وَمَنْ خَرَجَ مِنْهُ كَانَ كَافِرًا، أَقُولُ قَوْلِي هَذَا، وَأَسْتَغْفِرُ اللَّهَ لِي وَلَكُمْ.»

 امام حسن مجتبی(علیه السلام) فرمود: «اما بعد؛ به راستی که علی (علیه السلام) دری است که هر کس وارد آن شود، ایمن می‌گردد و هر کس از آن خارج شود، کافر می‌شود. من این سخن خود را می‌گویم و از خداوند برای خود و شما آمرزش می‌خواهم.»

منبع روایت: الروائع المختارة،ص۷؛ تفسیر فرات کوفی، ح۵۴، ص۷۹؛ بحارالأنوار، ج۴۳، ص۳۵۱.

تفسیر روایت 

این روایت گرانسنگ که از امام حسن مجتبی (علیه السلام) در حضور امام علی (علیه السلام) نقل شده، از جایگاه بی‌بدیل امامت و ولایت در منظومه اعتقادی شیعه دوازده امامی پرده برمی‌دارد. تفسیر این کلام بر اساس منابع معتبر شیعی، بر چند محور اساسی استوار است:

1. امیرالمؤمنین (ع) به مثابه «باب»: تعبیر «باب» یک استعاره عمیق کلامی است. در فرهنگ دینی، «باب» تنها راه ورود به یک حقیقت و قلعه نجات است. این تعبیر مطابق با روایات فراوانی است که امام علی (علیه السلام) را «باب علم نبی»، «باب شهر حکمت» و تنها مسیر دستیابی به حقیقت دین پس از رسول الله (صلی الله علیه وآله) معرفی می‌کند. ورود به این باب، به معنای پذیرش ولایت و امامت ایشان و تبعیت عملی از سیره و سنت آن حضرت است.

2. دستاورد «ورود»: امنیت کامل: فرمایش امام حسن (ع) می‌فرماید: «مَنْ دَخَلَهُ كَانَ آمِنًا». این امنیت، تنها امنیت جسمانی نیست، بلکه «امنیت معنوی»، «امنیت در قیامت» و «نجات از آتش دوزخ» است. این مفهوم با آیات قرآن مانند آیه «يَوْمَ لَا يَنْفَعُ مَالٌ وَلَا بَنُونَ * إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ» (شعرا: ۸۸-۸۹) و روایاتی که قلب سلیم را همان حب و ولایت اهل بیت (علیهم السلام) می‌دانند، هم‌سو است. همچنین، مصداق «حبل الله» در آیه «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا» (آل عمران: ۱۰۳) در روایات شیعه و سنی، به امام علی (ع) و اهل بیت تفسیر شده است.

3. پیامد «خروج»: کفر: هشدار شدید «وَمَنْ خَرَجَ مِنْهُ كَانَ كَافِرًا» بیانگر این حقیقت است که انکار جایگاه امامت بلافصل امام علی (علیه السلام) و خارج شدن از دایره ولایت او، تنها یک اشتباه فقهی یا سیاسی نیست، بلکه نوعی «کفر» به یکی از ضروریات دین محسوب می‌شود. این کفر، می‌تواند به معنای «کفر به ولایت» یا «کفر عملی» باشد که انسان را از دایره ایمان واقعی خارج می‌سازد. این تعبیر با حدیث معروف «سَلْسَبِیلِ الْجَنَّةِ» و «بَابُ حِطَّةٍ» که در شأن امام علی (ع) وارد شده، قابل مقایسه است.

4. تأکید و تثبیت سخن: جمله پایانی امام حسن (ع) «أَقُولُ قَوْلِي هَذَا» نشان از اهمیت فوق‌العاده و قطعیت این مطلب دارد. ایشان با این تأکید، هرگونه تردید یا تفسیر انحرافی از این اصل اعتقادی را نفی می‌کنند. سپس استغفار می‌فرمایند که نشانه تواضع و ادب ایشان در برابر عظمت این حقیقت و درخواست توفیق برای خود و مخاطبان است.

خلاصه تفسیر: این روایت، امام علی (علیه السلام) را به عنوان تنها مسیر دستیابی به امنیت حقیقی (نجات اخروی و سعادت دنیوی) و معیار سنجش ایمان و کفر معرفی می‌کند. پذیرش ولایت او، عین ایمان و پیروی از صراط مستقیم، و رد آن، خارج شدن از دایره اسلام ناب محمدی (صلی الله علیه وآله) است.