از نمک انوشیروان تا سیب سعدی: عدالت در کوچکترینها، اساس حکمرانی در اسلام
از نمک انوشیروان تا سیب سعدی: عدالت در کوچکترینها، اساس حکمرانی در اسلام
تحلیل حکایت انوشیروان و اشعار سعدی در پرتو آموزههای اسلامی
بررسی حکایت از منظر تعالیم اهل بیت(ع)
۱. عدالت در کوچکترین امور
رفتار انوشیروان در پرداخت بهای نمک، هرچند اندک بود، نشاندهنده حساسیت به عدالت در ریزترین مسائل است. در مکتب اهل بیت(ع) نیز بر این موضوع تأکید شده است:
· امام علی(ع) میفرمایند:
«مَنْ بَخَسَ الْمِكْيَالَ وَ الْمِيزَانَ فَقَدِ انْتَقَصَ الرِّزْقَ» (غرر الحکم، حدیث ۸۷۶۱)
«کسی که در پیمانه و ترازو تقلب کند، روزیاش کاهش مییابد.»
· امام صادق(ع):
«إِيَّاكَ وَ الْخِسَّةَ وَ احْتَرِزْ مِنْهَا فَإِنَّهَا شَيْءٌ يَبْغُضُهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ» (کافی، ج۵، ص۱۴۴)
«از خست بپرهیز و از آن دوری کن که چیزی است که خداوند عزوجل آن را دشمن میدارد.»
۲. ظلم، از اندک شروع میشود
سخن انوشیروان که «بنیاد ظلم در جهان اوّل اندکی بوده است» با آموزههای اسلامی همخوانی دارد:
· قرآن کریم:
«إِنَّ اللَّهَ لَا يَظْلِمُ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ» (نساء/۴۰)
«خداوند به اندازه ذرهای ستم نمیکند.»
· امام علی(ع) در نامه به مالک اشتر:
«وَلَا يَكُونَنَّ الْمُحْسِنُ وَ الْمُسِيءُ عِنْدَكَ بِمَنْزِلَةٍ سَوَاءٍ» (نهج البلاغه، نامه ۵۳)
«نیکوکار و بدکار نزد تو یکسان نباشند.»
تحلیل ابیات سعدی
۱. پیامدهای ظلم حاکمان
بیت اول:
«اگر ز باغ رعیت ملک خورد سیبی / بر آورند غلامان او درخت از بیخ»
· تفسیر: ظلم کوچک حاکم، به ظلم بزرگ زیردستان میانجامد.
· در روایات: امام علی(ع): «مَنْ أَصْبَحَ لَا يَهْتَمُّ بِأُمُورِ الْمُسْلِمِينَ فَلَيْسَ بِمُسْلِمٍ» (کافی، ج۲، ص۱۶۴)
۲. اثرگذاری ستم در جامعه
بیت دوم:
«به پنج بیضه که سلطان ستم روا دارد / زنند لشکریانش هزار مرغ به سیخ»
· تفسیر: بیعدالتی حاکم، فرهنگ ظلم را در جامعه رواج میدهد.
· در آیات: «وَاتَّقُوا فِتْنَةً لَا تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْكُمْ خَاصَّةً» (انفال/۲۵)
جمعبندی آموزههای اسلامی
۱. عدالت، محور حکمرانی
· امام علی(ع): «الْعَدْلُ حَيَاةٌ» (غرر الحکم، حدیث ۴۸۵)
«عدالت، زندگی است.»
۲. مسئولیت حاکمان
· قرآن: «يَا دَاوُودُ إِنَّا جَعَلْنَاكَ خَلِيفَةً فِي الْأَرْضِ فَاحْكُمْ بَيْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ» (ص/۲۶)
۳. پرهیز از ظلم حتی در کمترین مقدار
· امام باقر(ع): «إِنَّ أَعْظَمَ النَّاسِ عَذَابًا يَوْمَ الْقِيَامَةِ رَجُلٌ قَتَلَ غَيْرَ قَاتِلِهِ أَوْ ضَرَبَ غَيْرَ ضَارِبِهِ» (کافی، ج۷، ص۲۷۴)
نتیجهگیری:
حکایت انوشیروان و اشعار سعدی، مصداق عینی آموزههای اسلامی درباره عدالت هستند. در مکتب اهل بیت(ع):
۱. عدالت باید در همه سطوح رعایت شود.
۲.ظلم حتی در اندک، زمینهساز ظلم بزرگ است.
۳.حاکم عادل، الگوی جامعه میشود.
۴.بیعدالتی، کل نظام اجتماعی را فرومیریزد.
امام علی(ع) فرمودند:
«النَّاسُ بِأُمَرَائِهِمْ أَشْبَهُ مِنْهُمْ بِآبَائِهِمْ» (غرر الحکم، حدیث ۱۰۱۰۵)
«مردم به حاکمان خود شبیهترند تا به پدرانشان.»