آزمون الهی در قاموس ثروت و قدرت؛ بازخوانی حکیمانه امام علی(ع) از آزمایشهای پروردگار
آزمون الهی در قاموس ثروت و قدرت؛ بازخوانی حکیمانه امام علی(ع) از آزمایشهای پروردگار
امیرالمومنین(ع):
🔺از روی نادانی نسبت به جایگاههایِ آزمایش، گمان نکنید که زیادی_فرزند و مال دنیا، نشانه خشنودی خدا و کمی آنها نشانه ناخشنودی خداست؛ چرا که ثروت و قدرت، خود محلِ آزمایش الهی است.
(لا تَعتَبِرُوا الرِّضا وَالسُّخطَ بِالمالِ وَ الوَلَدِ جَهلاً بِمَواقِعِ الفِتنَةِ، وَ الاِختِبارِ في مَوضِعِ الغِنى وَ الاِقتِدار)
🔺همانا خداوند فرموده است: «آیا میپندارند با مال و فرزندانی که به آنها میدهیم،در رساندن خیرات و نیکیها به آنان شتاب داریم؟ نه، چنین نیست؛ بلکه آنها نمیفهمند». (فَقَد قالَسُبحانَهُ و تَعالى: «أَ يَحْسَبُونَ أَنَّمٰا نُمِدُّهُمْ بِهِ مِنْ مٰالٍ وَ بَنِينَ * نُسٰارِعُ لَهُمْ فِي الْخَيْرٰاتِ بَلْ لاٰ يَشْعُرُونَ» مومنون:55و56)
🔺همانا خداى سبحان، بندگان متکبر، خودپسند و متبخترش را (كه خویش را بزرگ مىشمارند)، به وسیله آن دسته از دوستانش كه در چشم آن گروهْ، ضعيف و ناتوان و از قشر پایین جامعه به شمار مىروند، آزمايش و امتحان مىكند. (فَإِنَّاللّهَ سُبحانَهُ يَختَبِرُ عِبادَهُ المُستَكبِرينَ في أنفُسِهِم بِأَولِيائِهِ المُستَضعَفينَ في أعيُنِهِم)
📚 نهج البلاغه، خطبه 192.
تفسیر:
این فراز حکیمانه از امیرالمؤمنین علی(ع) در خطبه ۱۹۲ نهج البلاغه، به تبیین یکی از سنتهای مهم و پیچیده الهی در زندگی بشر میپردازد و دیدگاه سطحی و متداول درباره نعمتهای مادی را اصلاح میکند.
۱. نقد برداشت غلط از نعمتهای مادی: امام(ع)به صراحت میفرماید که نباید کثرت مال و فرزند را نشانهی رضایت و خشنودی خدا، و کمی آنها را علامت خشم و ناخشنودی پروردگار دانست. این نگرش، ناشی از جهل به جایگاههای فتنه و آزمایش است. در فرهنگ قرآن و عترت، دنیا و نعمتهای آن، محل گذر و میدان آزمایش است، نه جایگاه پاداش و عقوبت نهایی. پاداش و کیفر واقعی در سرای آخرت محقق میشود.
۲. استشهاد به قرآن کریم: امام(ع)برای تأکید بر این مطلب، به آیات ۵۵ و ۵۶ سوره مومنون استناد میفرمایند. خداوند در این آیات هشدار میدهد که اگر به کسانی مال و فرزند فراوان میدهیم، گمان نبرند که این به معنای شتاب در اعطای خیرات واقعی (نعمتهای اخروی و معنوی) به ایشان است، بلکه آنان درکی از حقیقت امر و سنتهای الهی ندارند. این امداد مادی، میتواند خود وسیلهای برای آزمایش و غرور باشد.
۳. سنت آزمایش مستکبران به دست مستضعفان: در بخش پایانی،امام(ع) به شکل خاصتری یکی از مصادیق این آزمایش الهی را بیان میفرمایند. خداوند بندگان مستکبر و خودپسند را که در دل، خود را بزرگ میشمارند، به وسیلهی دوستان و اولیای به ظاهر ضعیف و مستضعف خود میآزماید. یعنی گاهی افرادی که در چشم دنیاپرستان، دارای مقام و منزلت اجتماعی پایینتری هستند (از قشر پایین جامعه)، در حقیقت از دوستان و مقربان درگاه الهی بوده، وسیلهای برای امتحان و شکستن غرور قدرتمندان متکبر میشوند. این بیان، هم هشداری به صاحبان قدرت و ثروت در برابر غرور است و هم تکریمی از جایگاه واقعی مؤمنان مستضعف اما باایمان.
جمعبندی: این سخن امام علی(ع)درسی بزرگ در مواجهه با نعمتها و مصیبتهای دنیوی است. به ما میآموزد که ملاک سنجش رضایت خدا، حجم نعمتهای مادی نیست، بلکه چگونگی استفاده و عبور از آنها در مسیر بندگی است. ثروت و قدرت، خود میدانهای آزمایش الهی هستند که اگر همراه با شکر، تواضع و خدمت به خلق باشد، نعمت، و اگر مایه غرور و ظلم و غفلت شود، بلاء و مصیبت هستند. همچنین، معیار ارزش افراد در پیشگاه خدا، ظواهر دنیایی آنان نیست، بلکه تقوا و باطن آنهاست.