فرهنگی

ضرورت شناخت سیاق و شأن نزول در استفاده از آیات قرآن

یکی از نکات مهمی که خطباء، نویسندگان دینی و اهل قلم باید همواره به آن توجه داشته باشند، استفاده‌ی آیات قرآن در جای مناسب است.

پیش از استناد به هر آیه، باید به سیاق، شأن نزول و صدر و ذیل آیات دقت شود؛ زیرا گاهی بی‌توجهی به این اصول سبب می‌شود آیه‌ای در خلاف مقصود اصلی قرآن به‌کار رود.

✳️ نمونه اول: توهّم ابلیس در سوره حجر

بسیاری هنگام سخن از قدرت اغوای ابلیس، تنها مخلَصین را از دام شیطان استثناء کرده و به این آیه استناد می‌کنند: «قَالَ رَبِّ بِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأُزَيِّنَنَّ لَهُمْ فِي الْأَرْضِ وَلَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ إِلَّا عِبَادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ» (حجر، ۳۹-۴۰)

در حالی که این گفتار، بیان خیال‌پردازی و بلندپروازی ابلیس است، نه سخن خداوند.

خداوند بلافاصله پاسخ می‌دهد و دامنه‌ی سلطه‌ی شیطان را محدود می‌سازد: «قَالَ هَٰذَا صِرَاطٌ عَلَيَّ مُسْتَقِيمٌ ۞ إِنَّ عِبَادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطَانٌ إِلَّا مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْغَاوِينَ» (حجر، ۴۱-۴۲)

🔹 در این پاسخ الهی، دیگر قیدی به نام مخلَصین وجود ندارد؛ یعنی شیطان بر بندگان خدا، مادامی که در مسیر بندگی‌اند، سلطه‌ای ندارد.

✳️ نمونه دوم: دعای حضرت موسی علیه‌السلام

خطباء معمولاً در آغاز سخن می‌گویند: «رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي وَيَسِّرْ لِي أَمْرِي وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِّن لِّسَانِي يَفْقَهُوا قَوْلِي» (طه، ۲۵-۲۸)

در حالی که ضمیر در «يَفْقَهُوا قَوْلِي» به فرعون و فرعونیان بازمی‌گردد؛ یعنی حضرت موسی از خداوند می‌خواهد کلامش برای دل‌های بسته‌ی مستکبران قابل فهم گردد.

بنابراین تکرار این عبارت در مجالس مؤمنان، از نظر مفهومی دقیق نیست و باید با دقت بیشتری به‌کار رود.

✳️ اهمیت سیاق و شأن نزول

غفلت از سیاق آیات نه‌تنها باعث برداشت نادرست از قرآن می‌شود، بلکه ممکن است نزد شنوندگان، نشانه‌ای از بی‌دقتی علمی یا حتی ساده‌انگاری در تفسیر قرآن تلقی گردد.

📜 روایت زیبایی در این زمینه آمده است:

روزی جوانی به خلیفه دوم شربت عسلی داد. خلیفه از نوشیدن آن خودداری کرد و گفت:

«خداوند فرموده: أَذْهَبْتُمْ طَيِّبَاتِكُمْ فِي حَيَاتِكُمُ الدُّنْيَا.»

جوان پاسخ داد: این آیه درباره‌ی کفار است؛ جمله‌ی پیش از آن را بخوان: «وَيَوْمَ يُعْرَضُ الَّذِينَ كَفَرُوا عَلَى النَّارِ أَذْهَبْتُمْ طَيِّبَاتِكُمْ…»

خلیفه گفت: همه‌ی مردم از عمر داناترند!

📚 شرح ابن ابی‌الحدید، ج۱، ص۱۸۲

✅ نتیجه:

آیات قرآن، درخشان‌ترین چراغ هدایت‌اند؛ اما اگر از جایگاه حقیقی خود جدا شوند، حتی نورشان ممکن است گمراه کند.

پس بیاییم قرآن را با تدبر، شناخت سیاق و فهم شأن نزول تلاوت کنیم و بیاموزیم.

💖 وقتی “دوستت دارم” را جورِ دیگری می‌گوییم

خیلی وقت‌ها پدر و مادرها به بچه‌شون نمی‌گن:

«دوستت دارم»

اما در عمل هزار بار اون رو تکرار می‌کنن…

🌷 به جای گفتن “دوستت دارم"،

گاهی این جمله‌ها رو می‌گن و نمی‌دونن چقدر ارزشمندن 👇

✅ من از تصمیمت حمایت می‌کنم 💎

✅ تصمیمت برام محترمه 💎

✅ بگو چی نیاز داری 💎

✅ من اینجام 💎

✅ حق داری این احساس رو داشته باشی 💎

✅ می‌بینمت 💎

✅ درک می‌کنم که چرا برات سخته 💎

✅ من پشتت هستم 💎

✅ بگو چه کاری از من برمیاد 💎

✅ فقط می‌خواستم صداتو بشنوم 💎

✅ تو باعث می‌شی لبخند بزنم 💎

💬 امروز یکی از این جمله‌ها رو به فرزندت بگو…

شاید همین جمله، امنیتِ عاطفیِ عمرش رو بسازه ❤️

 نشانه‌های بخت‌برگشتگی از نگاه امام علی علیه‌السلام

📖 امام علی علیه‌السلام فرمودند: «يُستَدَلُّ عَلَى الإِدبارِ بِأَربَعٍ :سوءِ التَّدبيرِ، قُبحِ التَّبذيرِ، قِلَّةِ الِاعتِبارِ، و كَثرَةِ الِاعتِذارِ».

🔸 نشانه‌های بخت‌برگشتگی، چهار چیزند:

بدیِ برنامه‌ریزی، زشتیِ ریخت‌وپاش، اندکیِ عبرت‌گیری، و فراوانیِ عذرخواهی.

📚 غررالحکم، حدیث ۱۰۹۵۸

گاهی شکست و بی‌برکتی در زندگی فقط نتیجه‌ی شانس نیست.

وقتی برنامه‌ریزی نداریم، اسراف می‌کنیم، از گذشته درس نمی‌گیریم و مدام عذرخواهی می‌کنیم، یعنی هنوز یاد نگرفته‌ایم درست زندگی کنیم.

این حدیث، دعوتی است به بازگشت به خرد و نظم؛

تا بخت، خودش دوباره برگردد.

📅 مناسبت امروز: روز ملی کیفیت

فرصتی برای سنجش کیفیت رفتار، اندیشه و تصمیم‌هایمان.

بیایید عذرخواهی را بیاموزیم و تمرین کنیم

آخرین باری که از کسی عذرخواهی کردید، کی بود؟

یادتان هست برای چه اشتباهی و با چه احساسی؟

شاید حضوری گفتید، شاید تلفنی، شاید هم با یک پیام کوتاه…

اما سؤال مهم‌تر این است: آیا آن عذرخواهی واقعاً از دل بود؟

آیا توانستید آرام شوید؟ آیا رابطه‌تان را ترمیم کرد؟

و حالا برعکسش را به یاد آورید…

آخرین بار کسی از شما عذرخواهی کرد، چه احساسی پیدا کردید؟

آیا احترام و درک بیشتری نسبت به او داشتید؟

🔹 عذرخواهی فقط یک جمله‌ی مؤدبانه نیست.

🔹 عذرخواهی یعنی پذیرش مسئولیت رفتارمان.

🔹 یعنی ما به احساس دیگران اهمیت می‌دهیم.

یک «ببخشید» ساده می‌تواند کینه را به همدلی تبدیل کند،

و نگفتنش شاید یک دلخوری کوچک را به دشمنی طولانی بدل کند.

گاهی شجاعت در گفتنِ همین واژه‌ی کوتاه نهفته است: ببخشید.

دعای امام سجاد (ع) برای نزول باران؛ نیایش رحمت و برکت الهی در هنگام خشکسالی

دعای امام سجاد ع برای درخواست باران

( 1 )  اللَّهُمَّ اسْقِنَا الْغَيْثَ ، وَ انْشُرْ عَلَيْنَا رَحْمَتَكَ بِغَيْثِكَ الْمُغْدِقِ مِنَ السَّحَابِ الْمُنْسَاقِ لِنَبَاتِ أَرْضِكَ الْمُونِقِ فِي جَمِيعِ الْافَاقِ .

خدایا! ما را به باران سیراب کن و رحمتت را به باران پُر آب و فراوان بر ما گسترش بخش؛ از ابری که برای گیاه زیبای زمینت در تمام ناحیه‌ها و اطراف سوق داده شده.

( 2 )  وَ امْنُنْ عَلَى عِبَادِكَ بِإِينَاعِ الَّثمَرَةِ ، وَ أَحْيِ بِلَادَكَ بِبُلُوغِ الزَّهَرَةِ ، وَ أَشْهِدْ مَلَائِكَتَكَ الْكِرَامَ السَّفَرَةَ بِسَقْيٍ مِنْكَ نَافِعٍ ، دَائِمٍ غُزْرُهُ ، وَاسِعٍ دِرَرُهُ ، وَابِلٍ سَرِيعٍ عَاجِلٍ .

و بر بندگانت با به بار آمدن و رسیدن میوه منّت گذار و سرزمین‌های مرده‌ات را با شکفتن شکوفه‌ها زنده کن و فرشتگان بزرگوار نویسنده‌ات را با فرستادن بارانی سودمند و پیوسته، از جانب خودت گواه گیر؛ بارانی که فراوانی و انبوهش وسیع و باریدنش بسیار تند و آمدنش سریع و زود باشد.

( 3 )  تُحْيِي بِهِ مَا قَدْ مَاتَ ، وَ تَرُدُّ بِهِ مَا قَدْ فَاتَ وَ تُخْرِجُ بِهِ مَا هُوَ آتٍ ، وَ تُوَسِّعُ بِهِ فِي الْأَقْوَاتِ ، سَحَاباً مُتَرَاكِماً هَنِيئاً مَرِيئاً طَبَقاً مُجَلْجَلًا ، غَيْرَ مُلِثٍّ وَدْقُهُ ، وَ لَا خُلَّبٍ بَرْقُهُ .

تا به آن باران، هر چه از زمین و گیاه مرده است، زنده کنی؛ و به سبب آن از دست رفته‌ها را بازگردانی؛ و آنچه از دل زمین آمدنی است، بیرون آری و از برکت آن باران، روزی‌ها را وسعت بخشی؛ از ابری انباشته، لذّت بخش، گوارا، فراگیر و غرّان‌ که بارانش اندک نباشد و برقش نفریبد.

( 4 )  اللَّهُمَّ اسْقِنَا غَيْثاً مُغِيثاً مَرِيعاً مُمْرِعاً عَرِيضاً وَاسِعاً غَزِيراً ، تَرُدُّ بِهِ النَّهِيضَ ، وَ تَجْبُرُ بِهِ الْمَهِيضَ

 خدایا! برای ما بارانی فریادرس و برطرف‌کننده قحطی فرست؛ بارانی رویانندۀ گیاه و سرسبز کنندۀ دشت و دمن و بارانی گسترده و فراوان ‌که به وسیلۀ آن گیاه از رشد ایستاده را به عرصۀ رشد و نموّ بازگردانی؛ و در سایۀ آن، مردگی و خشکی زمینی که علف و گیاهش از بین رفته، جبران کنی.

( 5 )  اللَّهُمَّ اسْقِنَا سَقْياً تُسِيلُ مِنْهُ الظِّرَابَ ، وَ تَمْلَأُ مِنْهُ الْجِبَابَ ، وَ تُفَجِّرُ بِهِ الْأَنْهَارَ ، وَ تُنْبِتُ بِهِ الْأَشْجَارَ ، وَ تُرْخِصُ بِهِ الْأَسْعَارَ فِي جَمِيعِ الْأَمْصَارِ ، وَ تَنْعَشُ بِهِ الْبَهَائِمَ وَ الْخَلْقَ ، وَ تُكْمِلُ لَنَا بِهِ طَيِّبَاتِ الرِّزْقِ ، و تُنْبِتُ لَنَا بِهِ الزَّرْعَ وَ تُدِرُّ بِهِ الضَّرْعَ وَ تَزِيدُنَا بِهِ قُوَّةً إِلَي قُوَّتِنَا .

خدایا! ما را بارانی فرست که به وسیلۀ آن از تپّه‌ها آب سرازیر نمایی و چاه‌ها از آن پر کنی و نهرها را روان سازی و درختان را برویانی و قیمت‌ها را در تمام شهرها ارزان کنی و چهارپایان و مخلوقات را نشاط و قوّت دهی و روزی‌های پاکیزه را برای ما کامل کنی و زراعت را برویانی و سینه ها را پر شیر سازی و نیرو به نیروی ما بیافزایی

( 6 )  اللَّهُمَّ لَا تَجْعَلْ ظِلَّهُ عَلَيْنَا سَمُوماً ، وَ لَا تَجْعَلْ بَرْدَهُ عَلَيْنَا حُسُوماً ، وَ لَا تَجْعَلْ صَوْبَهُ عَلَيْنَا رُجُوماً ، وَ لَا تَجْعَلْ مَاءَهُ عَلَيْنَا أُجَاجاً .

خدایا! سایۀ ابر را بر ما باد گرم و زهرآگین مساز و سردی آن را بر ما شوم و نحس مکن و بارانش را بر ما عذاب قرار مده و آبش را برای ما تلخ و شور مگردان.

( 7 )  اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ ، وَ ارْزُقْنَا مِنْ بَرَكَاتِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ ، إِنَّكَ عَلَى كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ .

 خدایا! بر محمّد و آلش درود فرست و ما را از برکات آسمان‌ها و زمین روزی بخش؛ همانا تو بر هر کاری توانایی