فرهنگی

گرداب شایعه: چگونه بازنشر بی‌ضابطه، عقلانیت جامعه را می‌بلعد؟

🔍 بنیان‌های حدیثی: هشدارهای سه‌گانه  

امام علی(ع) در نامه به حارث همدانی  

  «وَلَا تُحَدِّثِ النَّاسَ بِكُلِّ مَا سَمِعْتَ بِهِ، فَكَفَىٰ بِذَٰلِكَ كَذِبًا»؛ هر چه را می‌شنوی بازگو نکن؛ همین برای دروغگویی کافی است [نهج البلاغه، نامه ۶۹].  

پیامبر اکرم(ص)

  «حَسْبُكَ مِنَ الْكَذِبِ أَنْ تُحَدِّثَ بِكُلِّ مَا سَمِعْتَ»؛ برای دروغگویی تو همین بس که هر چه می‌شنوی بازگو کنی [تنبیه الخواطر، ج۲، ص۱۲۲].  

امام علی(ع) 

  «لَا تُحَدِّثِ النَّاسَ بِكُلِّ مَا تَسْمَعُ، فَكَفَىٰ بِذَٰلِكَ خُرْقًا»؛ بازگو کردن هر چه می‌شنوی، نشانۀ حماقت است [غررالحکم].  

 ⚠️ مکانیسم تبدیل بازنشر به دروغ  

تعریف گسترده‌تر دروغ  

  بازنشر نسنجیده‌ی شنیده‌ها بدون تأمل، مصداق دروغ است.  

  مثال: کانال‌های اطلاع‌رسانی در جنگ تحمیلی که بی‌ضابطه اخبار را منتشر می‌کردند.  

چرخه‌ی تولید اطلاعات آلوده

  بازنشر بی‌تأمل → تکثیر شایعه → تحریف اطلاعات → انباشت داده‌های ناسالم → تضعیف عقلانیت جمعی.  

 💥 پیامدهای ویرانگر  

۱. فروپاشی اعتماد عمومی 

   انباشت اطلاعات تحریف‌شده باعث بدبینی سیستماتیک و تخریب سرمایه‌ی اجتماعی می‌شود.  

۲. جایگزینی هیجان به جای تدبیر  

   داده‌های ناسالم، کارکردهای اجرایی مغز (مثل تصمیم‌گیری) را مختل کرده و به قضاوت‌های آنی می‌انجامد.  

۳. افزایش آسیب‌پذیری روانی 

   اطلاعات آلوده با تشدید اضطراب و افسردگی، جامعه را به سمت اختلالات روان‌شناختی سوق می‌دهد.  

چرایی امروزی‌تر شدن احادیث  

سلطۀ سرعت بر دقت  

  در عصر “فرد-رسانه‌ها"، اولویت با “زودتر انتشار دادن” است نه “درست‌تر انتشار دادن".  

فقدان سواد رسانه‌ای

  ضعف در تحلیل محتوا (نه لزوماً سوءنیت) عامل اصلی بازنشرهای آسیب‌زا است.  

تولد گفتمان‌های کاذب

  بازنشرهای بی‌ضابطه به‌سرعت به گفتمان مسلط تبدیل شده و حقیقت را منحرف می‌کنند.