فرهنگی

پیشدستی در بخشش؛ سیره عملی امام سجاد (ع) در پیوند شکر نعمت و مسئولیت اجتماعی

 «كَانَلَا يَأْكُلُ طَعَامًا حَتَّى يَبْدَأَ فَيَتَصَدَّقَ بِمِثْلِهِ».

امام باقر علیه‌السلام:هیچ غذایی تناول نمی‌فرمود مگر اینکه ابتدا همانند آن را صدقه می‌داد.»

الخصال، صفحه ۵۱۸، حدیث ۴.

تفسیر حدیث 

این روایت گرانسنگ از امام باقر (علیه السلام) که در کتاب «الخصال» شیخ صدوق ثبت شده، پرده‌ای از اخلاق اجتماعی و معنوی امام زین‌العابدین (علیه السلام) را به نمایش می‌گذارد و حاوی درس‌های عمیقی در حوزه انفاق، شکرگزاری و توجه به محرومان است.

1. تقدم صدقه بر غذا: سنتی الهی

       این روش امام سجاد (علیه السلام)، تجسم عملی آیه شریفه «وَآتَى الْمَالَ عَلَىٰ حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبَىٰ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينَ» (بقره: ۱۷۷) است که ایثار و انفاق در راه خدا را از ویژگی‌های پرهیزگاران می‌داند. این کار، علاوه بر جنبه احساس مسئولیت اجتماعی، بیانگر شکر عملی بر نعمت‌های الهی است. انسان پیش از بهره‌مند شدن از نعمت، با بخششی هم‌سان، قدردانی خود را نشان می‌دهد.

2. صدقه به «مثل» غذا: مفهوم گسترده

       تعبیر «بِمِثْلِهِ» می‌تواند دو معنا داشته باشد: نخست، همانندی در ارزش مادی، یعنی غذایی هم‌قِیمت یا هم‌مقدار؛ دوم، همانندی در نوع نعمت، مانند دادن گندم در برابر نان. این نشان می‌دهد امام (ع) نه تنها به فقرا کمک می‌کرد، بلکه مراقب بود کمک او مناسب و هم‌تراز با نعمتی باشد که خود دریافت می‌کند.

3. تأثیر معنوی و دفع بلا

       در فرهنگ روایی شیعه، صدقه دفع‌کننده بلا و باعث برکت در روزی است. امام صادق (ع) می‌فرمایند: «دَعْوَهُ الْمَسَاکِینِ تَرُدُّ الْبَلَاءَ وَ هِیَ مُحْتَمَلَهُ» (دعای مستمندان بلا را برمی‌گرداند و این [تأثیر] قطعی است). پیشدستی در صدقه، علاوه بر جلب رضایت الهی، زمینه‌ساز حفظ و افزایش نعمت‌ها می‌شود.

4. اخلاق امامانه و الگوبرداری

       این سیره، بخشی از منش امام معصوم به عنوان اسوه حسنه است. امام سجاد (ع) با این عمل، به جامعه می‌آموزد که توجه به محرومان باید پیش و هم‌پایه توجه به خود باشد. این رویکرد، درمان بیماری‌های اجتماعی مانند فردگرایی افراطی و بی‌توجهی به فقرا است.

5. پیوند عبادت و مسئولیت‌پذیری اجتماعی

       این حدیث نشان می‌دهد که عبادت تنها در نماز و روزه خلاصه نمی‌شود، بلکه خدمت به خلق به ویژه نیازمندان، عبادتی بزرگ و مکمل سایر عبادات است. امام (ع) با این کار، پیوند ناگسستنی بین عبادت فردی و مسئولیت اجتماعی را به نمایش گذاشته است.

خلاصه تفسیر: این روایت، سیره عملی امام سجاد (ع) در تقدّم بخشش بر استفاده شخصی را بیان می‌کند. این روش، ترکیبی از شکرگزاری عملی، مسئولیت‌پذیری اجتماعی و دوراندیشی معنوی است که هم باعث برکت در زندگی فردی می‌شود و هم پیوندهای اجتماعی را در سایه محبت و ایثار تقویت می‌کند.