فرهنگی

پیامبر اکرم (ﷺ) : «اُطلُبُوا العِلمَ … لِأَنَّهُ مَعالِمُ الحَلالِ وَالحَرامِ، ومَنارُ سُبُلِ الجَنَّةِ، وَالمُؤنِسُ فِي الوَحشَةِ، وَالصّاحِبُ فِي الغُربَةِ وَالوَحدَةِ، وَالمُحَدِّثُ فِي الخَلوَةِ».

دانش بجوييد…؛ چرا كه نشانه‌هاى (وسيله شناخت) حلال و حرام است، و چراغ راه‌نماى راه‌هاى بهشت، و همدم بى‌كسى، و يار غربت و تنهايى، و هم‌سخن در خلوت

📚 أمالی طوسی : ص٤٨٨ ح ١٠٦٩

این حدیث نورانی از پیامبر اکرم (ص) زیباترین توصیف را از مقام و نقش علم ارائه می‌دهد. در ادامه، تحلیل و بسته محتوایی آن را تقدیم می‌کنم.

تفسیر و تحلیل حدیث اُطلُبُوا العِلمَ

پیامبر (ص) در این روایت، علم را به چندین نقش حیاتی تشبیه می‌فرمایند که هر کدام دریایی از معنا را در خود دارد:

۱. «مَعالِمُ الحَلالِ وَالحَرامِ» (نشانه‌های شناخت حلال و حرام):

· علم، چراغ راه تشخیص خوب از بد و درست از نادرست در زندگی است. بدون علم، انسان در تاریکی گناه و اشتباه گرفتار می‌شود.

۲. «مَنارُ سُبُلِ الجَنَّةِ» (چراغ راه‌های بهشت):

· علم تنها به جنبه منفی (اجتناب از حرام) نمی‌پردازد، بلکه مسیرهای مثبت سعادت و نجات را نیز روشن می‌کند و مانند فانوس دریایی، راه رسیدن به کمال و بهشت را نشان می‌دهد.

۳. «المُؤنِسُ فِي الوَحشَةِ» (همدم بی‌کسی):

· علم، بهترین مونس در تنهایی‌هاست. هنگامی که انسان احساس غربت یا بی‌پناهی می‌کند، دانایی و کتاب، همدمی می‌شوند که ترس و وحشت را به آرامش تبدیل می‌کنند.

۴. «الصّاحِبُ فِي الغُربَةِ وَالوَحدَةِ» (یار غربت و تنهایی):

· این نقش تأکید دیگری بر همدم بودن علم است. چه در سفر باشی و از وطن دور، چه در خلوت خود، علم یاری است که هرگز انسان را ترک نمی‌کند.

۵. «المُحَدِّثُ فِي الخَلوَةِ» (هم‌سخن در خلوت):

· این عمیق‌ترین توصیف است. علم فقط یک همدم منفعل نیست، بلکه هم‌سخنی فعال است که با جان و دل انسان گفتگو می‌کند و در خلوت، بهترین مکالمه‌های معنوی را برای او به ارمغان می‌آورد.

پیام کلی: این حدیث می‌فرماید علم، تنها یک مدرک یا معلومات نیست؛ بلکه زنده، پویا و همراه همیشگی انسان است که هم راهنمای زندگی است، هم مونس تنهایی و هم سخنگوی دل.