نگاهی به ضرورت دعا در عافیت و ابتلا (تبیین حکمت ۳۰۲ نهجالبلاغه)
نگاهی به ضرورت دعا در عافیت و ابتلا (تبیین حکمت ۳۰۲ نهجالبلاغه)
"مَا الْمُبْتَلَى الَّذِي قَدِاشْتَدَّ بِهِ الْبَلَاءُ، بِأَحْوَجَ إِلَى الدُّعَاءِ (مِنَ الْمُعَافَى) الَّذِي لَا يَأْمَنُ الْبَلَاءَ”
“آن کس که به شدت گرفتار بلا و درد شده،نیازش به دعا از فرد تندرستی که از وقوع بلا در امان نیست، بیشتر نمیباشد.”
این کلام امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) به عنوان حکمت ۳۰۲ در بخش «الحکم» کتاب شریف نهجالبلاغه ثبت شده است.
تفسیر حکمت
این حکمت ژرف از امام علی (علیه السلام) که در گنجینه بینظیر نهجالبلاغه آمده است، نگاهی متعادل و حکیمانه به جایگاه «دعا» در زندگی انسان ارائه میدهد و توهم نیاز کمتر انسان سالم به دعا را باطل میسازد. تفسیر این کلام بر محورهای زیر استوار است:
1. دعا؛ سلاح مؤمن در همه احوال: این سخن تأکید میکند که دعا تنها ابزار رهایی از بلا نیست، بلکه «سلاح مؤمن» در همه شرایط، اعم از سختی و آسایش است. روایات متعددی از اهل بیت (علیهم السلام) بر این مطلب صحه میگذارند؛ مانند فرمایش امام صادق (ع): «الدُّعَاءُ سِلَاحُ الْمُؤْمِنِ» (دعا سلاح مؤمن است). مؤمن همواره نیازمند ارتباط با معبود خویش است، چه در رنج باشد چه در راحت.
2. انسان سالم در امان نیست: عبارت «الَّذِي لَا يَأْمَنُ الْبَلَاءَ» هشداری بزرگ است. سلامت، ثروت، امنیت و دیگر نعمتها، موهبتهایی ناپایدارند که هر لحظه ممکن است دستخوش تغییر شوند. از دیدگاه اسلامی، این نعمتها «امتحان» هستند و حفظ آنها نیازمند شکرگزاری و استمداد دائم از خداوند است. این مفهوم با آیه «وَلَئِنْ أَذَقْنَاهُ رَحْمَةً مِنَّا مِنْ بَعْدِ ضَرَّاءَ مَسَّتْهُ لَيَقُولَنَّ هَذَا لِي» (فصلت: ۵۰) مرتبط است که از غرور انسان پس از رفع بلا سخن میگوید.
3. دعای عافیت؛ برترین دعا: در فرهنگ روایی شیعه، دعا برای «عافیت» و «سلامت» از جایگاه ویژهای برخوردار است. امام سجاد (ع) در مناجاتهای خود همواره از خداوند عافیت میخواستند. این بدان معناست که حفظ نعمت موجود، گاه از طلب رفع بلا دشوارتر است و نیاز به توجه و دعای بیشتری دارد. انسان سالم باید برای تداوم سلامتی، مصونیت از گناه و حفظ نعمتها دعا کند.
4. پیشگیری از بلا با دعا: از دیدگاه معصومین (علیهم السلام)، دعا «دفع بلا» میکند. بنابراین، انسان سالم با دعا میتواند بلایای احتمالی آینده را از خود دور کند. در روایات آمده است: «الدُّعَاءُ يَرُدُّ الْقَضَاءَ» (دعا قضا را برمیگرداند). پس دعای فرد عافیتیافته، میتواند مانع از تبدیل عافیت به بلا شود و از این جهت، ضرورتش کمتر از دعای فرد مبتلا نیست.
5. نفی غفلت در نعمت: این حکمت به زیبایی بر خطر «غفلت» در دوران آسایش اشاره میکند. انسانها معمولاً در رنج به یاد خدا میافتند، ولی در راحتی غرق شده و از منعم حقیقی غافل میشوند. امام علی (ع) با این بیان، هوشیاری دائمی و خروج از غفلت را به مؤمنان یادآوری میفرماید.
خلاصه تفسیر: این حکمت، دعا را منحصر به وقت اضطرار نمیداند و نیاز انسان سالم به دعا را همپایه و حتی با توجه به خطر غفلت، مهمتر از نیاز انسان گرفتار معرفی میکند. مؤمن راستین کسی است که در سلامت و بیماری، راحت و سختی، پیوند خود با خدا را با دعا مستحکم نگاه میدارد.