فرهنگی

نگاهی به اهمیت انفاق هرچند ناچیز درتفسیر حکمت ۶۷ امام علی(ع)

امام علی علیه‌السلام فرمودند:

“لا تَسْتَحِ مِنْ إِعْطَاءِ اَلْقَلِيلِ فَإِنَّ اَلْحِرْمَانَ أَقَلُّ مِنْهُ”

“از بخشش اندک شرم مدار که محروم کردن و انفاق نکردن، از آن کمتر است.”

تفسیر و تحلیل:

این جمله کوتاه و پرمعنا از امام علی(ع)، در واقع کلید روانشناسی انفاق در اسلام است. حضرت با بیانی ساده اما عمیق، به یکی از موانع مهم انفاق - یعنی حس شرمندگی از کم دادن - اشاره می‌کنند و آن را با منطقی قوی رد می‌کنند.

واکاوی مفهوم:

۱. “لا تَسْتَحِ” - شرمندگی ممنوع

· شرمندگی از انفاق کم، یک مانع روانی است

· این شرمندگی ممکن است ناشی از ترس از قضاوت دیگران باشد

· یا از کم‌انگاری خود فرد نسبت به آنچه می‌دهد

۲. “إِعْطَاءِ اَلْقَلِيلِ” - بخشش اندک

· “قلیل” نسبی است: برای یک فقیر، یک لقمه نان هم زیاد است

· در فرهنگ قرآن، “قلیل” گاهی برکت‌های بزرگی دارد

· مثال: زکات فطر - مقدار کم اما پاک‌کننده روزه از لغو و ربا

۳. “فَإِنَّ اَلْحِرْمَانَ أَقَلُّ مِنْهُ” - محروم کردن کمتر است

این بخش حکمت، نکته کلیدی است:

· اگر انفاق کم = X باشد

· پس انفاق نکردن = کمتر از X است

· یعنی: صفر از هر عدد مثبتی کمتر است

· هیچ‌کاری نکردن از کم‌کاری کردن بدتر است

چرا این حکمت مهم است؟

الف) از نظر روانشناختی:

· بسیاری از مردم به دلیل شرم از کم دادن، اصلاً نمی‌دهند

· این حکمت این سد روانی را می‌شکند

· پیام: “کم بده، اما ندهیدن ممنوع!”

ب) از نظر اجتماعی:

· اگر همه کمک‌های کوچک را جمع کنیم، کمک بزرگ می‌شود

· فرهنگ همدلی جمعی با همین کمک‌های کوچک تقویت می‌شود

· احساس تعلق اجتماعی با مشارکت حتی کوچک افزایش می‌یابد

ج) از نظر اقتصادی:

· در اقتصاد خرد، جمع جبری کمک‌های کوچک می‌تواند نیازهای بزرگ را برطرف کند

· گردش مالی خیر در جامعه با همین مبالغ کوچک ممکن می‌شود

پشتوانه‌های قرآنی و روایی:

در قرآن:

· “وَ مَا تُنْفِقُوا مِنْ خَيْرٍ فَلِأَنْفُسِكُمْ” (هرچه انفاق کنید برای خودتان است) - بقره:۲۷۲

· “لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّىٰ تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ” (به نیکی نمی‌رسید مگر از آنچه دوست دارید انفاق کنید) - آل عمران:۹۲

· نکته: در آیات، کمیت مطلق مهم نیست، نسبت به دارایی مهم است

در روایات:

· پیامبر(ص): “اتَّقُوا النَّارَ وَلَوْ بِشِقِّ تَمْرَةٍ” (از آتش دوری کنید حتی با نصف خرما)

· امام صادق(ع): “بادِرُوا بِالصَّدَقَهِ فَإِنَّ الْبَلَاءَ لَا يَتَخَطَّاهَا” (به صدقه بشتابید که بلا از آن عبور نمی‌کند)

مثال‌های عملی:

۱. در زندگی شخصی:

· اگر پول کمی دارید: یک وعده غذا به نیازمند بدهید

· اگر وقت کمی دارید: یک ساعت به پیرمرد همسایه کمک کنید

· اگر علم کمی دارید: همان مقدار را به دیگران آموزش دهید

۲. در جامعه امروز:

· کمک‌های اینترنتی کوچک برای درمان بیماران

· پرداخت زکات فطر حتی اگر مبلغ ناچیزی است

· هدیه‌های کوچک به همسایگان نیازمند

۳. در تاریخ اسلام:

· زن بی‌نوا که نیمی از خرما را انفاق کرد و آینده‌اش تغییر کرد

· کودکی که مشتی خاک برای ساختن مسجد داد و ثوابش ثبت شد

موانع انفاق کم و راه‌حل‌ها:

موانع:

۱. شرمندگی: “چیزی که می‌دهم به چه درد می‌خورد؟” ۲.ترس از تمسخر: “می‌گویند خسیس است!” ۳.کم‌انگاری: “این که چیزی نیست!” ۴.توقع کمال: “یا همه یا هیچ!”

راه‌حل‌ها:

۱. تغییر نگرش: باور کنیم که قدرت جمعی کمک‌های کوچک زیاد است ۲.توجه به نیت: خدا به نیت نگاه می‌کند، نه به مقدار ۳.مقایسه نکردن: خود را با انفاق‌کنندگان بزرگ مقایسه نکنیم ۴.شروع کوچک: از کم شروع کنیم، برکت خدا بزرگش می‌کند

فواید انفاق حتی کم:

برای دهنده:

۱. پاک‌کننده مال: برکت در باقی‌مانده ۲.دافع بلا: مانند سپری در برابر مصیبت‌ها ۳.افزایش رزق: وعده الهی در قرآن ۴.آرامش روانی: احساس مفید بودن

برای گیرنده:

۱. رفع نیاز فوری: شاید همان کم، جان‌سوز باشد ۲.احساس دیده شدن: می‌فهمد کسی به فکرش است ۳.امید به زندگی: می‌فهمد تنها نیست

برای جامعه:

۱. تقویت همبستگی: رشته‌های محبت محکم می‌شود ۲.کاهش فقر: جمع جبری کمک‌ها مؤثر است ۳.انتشار فرهنگ نوعدوستی: دیگران هم تشویق می‌شوند

درس‌های کاربردی:

امروز چه کنیم؟

۱. کمترین مقداری که می‌توانید کمک کنید را مشخص کنید ۲.به یک نفر - حتی با یک لبخند یا دعای خیر - کمک کنید ۳.عذر “کم بودن” را بهانه نکنید ۴.به یاد داشته باشید: محروم کردن (ندادن) از کم دادن هم کمتر است!

در خانواده:

· به کودکان بیاموزیم: “کمک کوچک تو هم ارزش دارد”

· جعفه صدقات خانوادگی حتی با مبالغ کوچک

· کمک‌های غیرمالی (خدمت، مشاوره، حمایت عاطفی)

جمع‌بندی:

این حکمت امام علی(ع) به ما می‌آموزد که:

۱. ندادن بدتر از کم دادن است: صفر از هر عدد مثبتی کمتر است ۲.شرم از کم دادن بی‌جاست: چون محروم کردن شرم‌آورتر است ۳.ارزش کمک به کیفیت است: نه کمیت آن ۴.نیت مهم‌تر از مقدار است: خداوند به نیت‌ها نگاه می‌کند ۵.جمع کمک‌های کوچک بزرگ می‌شود: مانند قطرات باران که سیلاب می‌شوند

پرسش پایانی برای تأمل:

اگر بدانیم که یک کمک کوچک ما ممکن است سرنوشت کسی را تغییر دهد، آیا باز هم از دادن آن خجالت می‌کشیم؟

توصیه عملی:

امروز حداقل یک کمک کوچک انجام دهیم - حتی اگر یک دعای خیر یا یک لبخند محبت‌آمیز باشد - و به یاد داشته باشیم که “حِرمان” (ندادن) از این هم کمتر است!