مهماننوازی در سیره امام صادق(ع)
امام صادق علیه السلام: “إذا أتاكَ أخوكَ فَقَدِّم إلَيهِ ما تَيَسَّرَ عِندَكَ، وإن دَعَوتَهُ فَتَكَلَّف لَهُ ما أمكَنَك"؛ هرگاه برادرت سرزده بر تو وارد شد، با آنچه فراهم داری از او پذیرایی کن؛ اما اگر دعوتش كرده بودی، تا جایی که در توانت هست برایش بکوش(دعائم الإسلام، ج 2، ص 107).
تحلیل حدیث
۱. اصول اخلاقی در پذیرایی از مهمان
امام صادق(ع) در این حدیث، مهماننوازی را به دو سطح تقسیم میکند:
مهمان سرزده: پذیرایی با آنچه «فراهم است» بدون تکلف، که نشانهٔ سادهزیستی و قناعت در سبک زندگی اسلامی است.
مهمان دعوتشده: تلاش حداکثری برای رضایت او، که بیانگر مسئولیتپذیری و احترام به وعدههای اجتماعی است.
۲. تفسیر فقهیِ حدِ میانه در انفاق
براساس فقه اسلامی، اسراف در پذیرایی حرام است، اما کوتاهی در حق مهمان نیز ناپسند شمرده میشود. این حدیث مرز بین «جود» (بخشش معقول) و «تبذیر» را مشخص میکند. امام علی(ع) میفرمایند: «اَلْإِفْرَاطُ فِي الْمُبَاذَرَةِ سَفَهٌ» (غرر الحکم، ح۹۲۸)؛ زیادهروی در هزینه کردن، حماقت است.
۳. تقویت پیوندهای اجتماعی و اخوت دینی
تأکید بر عبارت «أخوكَ» (برادرت) نشان میدهد مهماننوازی تنها یک رسم نیست، بلکه ابزاری برای تحکیم روابط برادرانه و ایجاد جامعهای مبتنی بر تعاون است. پیامبر(ص) نیز میفرمایند: «مَن كانَ يُؤمِنُ بِاللَّهِ وَاليَومِ الآخِرِ فَليُكْرِمْ ضَيفَهُ» (صحیح بخاری، ج۶۱).
۴. روانشناسی مهماننوازی در آموزههای اهلبیت
- پذیرایی بدون تکلف از مهمان ناخوانده، اضطراب میزبان و احساس سنگینی مهمان را کاهش میدهد.
- آمادهسازی برای مهمان دعوتشده، احترام به «حق الناس» و جلوگیری از کاستیهای اخلاقی است.
۵. نقد فرهنگ تجملگرایی در میزبانی
امروزه برخی با تبدیل مهمانیها به صحنهٔ رقابتِ تشریفات، از فلسفهٔ اصلی مهماننوازی دور شدهاند. این حدیث یادآور میشود که «قدر میزبانی» به کیفیت رابطه است، نه کمیت غذا یا دکوراسیون!
۶. هماهنگی با آموزههای قرآنی
این حدیث با آیهٔ «وَیُؤْثِرُونَ عَلَى أَنفُسِهِمْ وَلَوْ کَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ» (حشر:۹) همسوست که ایثارگری مؤمنان را حتی در تنگدستی میستاید.
۷. تطبیق بر زندگی امروز
مهمان ناخوانده: پذیرایی با حداقل امکانات (مانند چای ساده و گفتگوی صمیمی) ارزشمندتر از عذرخواهی بابت کمبودهاست.
مهمان برنامهریزیشده: برنامهریزی متناسب با توان مالی، بدون وام گرفتن یا قرض کردن برای ریا.