لیلهالرغائب: شب آرزوها یا شب رحمت؟ (نگاهی فقهی – اخلاقی)
لیلهالرغائب: شب آرزوها یا شب رحمت؟ (نگاهی فقهی – اخلاقی)
لیلهالرغائب، شبی که در روایات به فضیلت و رحمت ویژهای توصیف شده است. اما در میان شیعیان، دربارهی اعمال و نماز خاص این شب، پرسشها و اختلافنظرهایی وجود دارد. در این یادداشت، با رعایت انصاف و استناد به منابع معتبر، چهار نکتهی کلیدی را مرور میکنیم.
۱. مسئلهی سند: آیا روایت معتبر است؟
نماز و اعمال مخصوص لیلهالرغائب، عمدتاً در کتابهایی مانند «بحارالانوار» مرحوم مجلسی نقل شده است. اما نکته اینجاست که سند این روایت، از نظر رجالی، ضعیف و غیرقابل اعتماد ارزیابی شده است. پیش از ایشان نیز در برخی کتب ادعیه، به صورت مرسل (بدون ذکر سند کامل) آمده است. بنابراین، از نگاه سندیِ محض، این روایت در حد «حسن» یا «صحیح» قرار ندارد.
۲. قاعدهی تسامح: آیا ضعف سند، مانع عمل است؟
در مباحث فقهی، برای اعمال مستحبی و سنن (نه واجبات)، قاعدهای به نام «تسامح در ادلهی سنن» وجود دارد. بر اساس این قاعده و نیز روایات «مَن بَلَغ»، بسیاری از فقها عمل به چنین روایاتی را — حتی با ضعف سند — به قصد رجاء و امید ثواب بلامانع میدانند. چرا که در فضای تربیتی و اخلاقی، گاه ضعف سند به معنای نفی کامل مضمون نیست.
۳. چگونه عمل کنیم؟ رجاء یا استحباب؟
با توجه به نکات بالا:
· عمل به قصد رجاء: یعنی این اعمال را با امید به ثواب و بدون قطعیت نسبت به استحباب شرعی انجام دهیم. بسیاری از فقها این رویکرد را مشکلی نمیدانند.
· عمل به قصد استحباب: یعنی یقین داشته باشیم که این نماز به طور قطع مستحب مؤکد است. برای این مورد، ضروری است به نظر مرجع تقلید خود رجوع کنید، زیرا فتاوا متفاوت است.
۴. نظر یک فقیه نامآشنا: شیخ حر عاملی
مرحوم شیخ حر عاملی در کتاب گرانسنگ «وسائل الشیعه»، باب مستقلی با عنوان «استحباب صلاة الرغائب» گشوده است. نظر ایشان، به صراحت، استحباب این نماز و اعمال است. این نشان میدهد در میان فقهای گذشته نیز قائلان به استحباب وجود داشتهاند.
✨ نکتهی پایانی: معنای «الرغائب» چیست؟
«رغائب» جمع «رغیبه» به معنای چیزهای ارزشمند و پرطرفدار است. لیلهالرغائب یعنی شبی که به سبب عطاها و رحمتهای فراوان الهی، مورد اشتیاق و میل مؤمنان است. پس ترجمهی «شب آرزوها» اگرچه رسا نیست، اما اشارهای به همین اشتیاق دارد.
جمعبندی:
لیلهالرغائب، شبی با فضیلت و نوید رحمت گسترده است. دربارهی اعمال خاص آن، با توجه به ضعف سند، میتوان به قصد رجاء و امید ثواب عمل کرد. برای اطمینان از استحباب شرعی، نظر مرجع تقلید خود را جویا شوید. در هر حال، روحِ عبادت، مناجات و بهرهگیری از فضای معنوی ماه رجب، همواره ستودنی است.
📚 ارجاعات:
۱. بحار الأنوار، ج۱۰۴، ص۱۲۳.
۲. وسائل الشیعة، ج۸، ص۹۸.