فلسفه بعثت انبیا از نگاه امام علی(ع)
فلسفه بعثت پیامبران در نهج البلاغه | استخراج دفائن العقول + تحلیل مقام معظم رهبری
مقدمه: پیامبران، احیاگران فطرت
در خطبه شگرف امام علی(ع) در نهج البلاغه (خطبه ۱)، عمیقترین فلسفه بعثت انبیا تبیین شده است: پیامبران آمدند تا گنجینههای دفنشده عقل بشری را از زیر آوار خرافات و فرهنگهای بیگانه بیرون کشند. این تحلیل که مقام معظم رهبری در سخنرانی ۲۹/۱۲/۱۳۵۷ بر آن تأکید کردهاند، امروز بیش از هر زمان دیگری درسآموز است.
نهج البلاغه، خطبه ۱ (خطبه موسوم به “الخطبة الشقشقیة")
«فَبَعَثَ فِیهِمْ رُسُلَهُ… لِیَسْتَأْدُوهُمْ مِیثَاقَ فِطْرَتِهِ، وَ یُذَكِّرُوهُمْ مَنْسِیَّ نِعْمَتِهِ، وَ یَحْتَجُّوا عَلَیْهِمْ بِالتَّبْلِیغِ، وَ یُثِیرُوا لَهُمْ دَفَائِنَ الْعُقُولِ»
خداوند پیامبران را برانگیخت… تا:
۱. پیمان فطرت الهی را از مردم بازستانند (لِیَسْتَأْدُوهُمْ مِیثَاقَ فِطْرَتِهِ)
۲. نعمتهای فراموششده را به یادشان آورند (یُذَكِّرُوهُمْ مَنْسِیَّ نِعْمَتِهِ)
۳. با ابلاغ رسالت بر مردم استدلال کنند (یَحْتَجُّوا عَلَیْهِمْ بِالتَّبْلِیغِ)
۴. گنجینههای نهفته عقلها را برایشان برانگیزند (یُثِیرُوا لَهُمْ دَفَائِنَ الْعُقُولِ)»
تحلیل ۴ محور بعثت انبیا با تأکید بر “دفائن العقول"
۱. احیای فطرت الهی(مِیثَاقَ فِطْرَتِهِ)
- شاهد قرآنی:
«فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا»(روم: ۳۰)
- نکته کلیدی
فطرت، “سیمای الهی در نهاد انسان” است که با شرک و گناه دفن میشود. پیامبران با دعوت به توحید، این گنجینه را زنده میکنند.
۲. یادآوری نعمتهای مغفول(مَنْسِیَّ نِعْمَتِهِ)
- مصداق عینی
نعمتهایی چون “عقل"، “اختیار” و “امکان رشد” که در روزمرّگی فراموش میشوند.
- تحلیل رهبری
تبلیغات دروغ، این نعمتها را زیر زبالههای فرهنگی دفن کرده است» (بیانات ۱۳۵۷/۱۲/۲۹)
۳. ابلاغ رسالت برای استدلال الهی (بِالتَّبْلِیغِ)
- حکمت فلسفی
پیامبران با ارائه “برنامه جامع زندگی” (شریعت)، بهانهگیری از جاهلان را باطل میکنند.
- آیه مرتبط
«رُسُلًا مُبَشِّرِینَ وَمُنْذِرِینَ لِئَلَّا یَکُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ» (نساء: ۱۶۵)
۴. استخراج گنجینههای خرد (یُثِیرُوا دَفَائِنَ الْعُقُولِ)
- قلب تپنده خطبه
- “دفائن” = گنجهای پنهانشده در عمق وجود انسان
- “عقول” = ظرفیتهای کشفنشده تفکر، اخلاق و خداشناسی
- تحلیل رهبری:
از آگاهی شما چه چیز قیمتیتر؟! ولی این گنج را زیر تبلیغات دروغ و فرهنگ بیگانه دفن کردند
مصادیق “دفن گنجینههای عقل” در عصر حاضر
تبلیغات دروغ
القای نسبیگرایی اخلاقی،
راهکار انبیا: احیای “حقیقتجویی فطری"
خرافات
تقدیس غیرمنطقی اشیا/اشخاص
راهکار انبیا: ترویج “خردورزی دینی"
فرهنگ بیگانه
مصرفگرایی و فردگرایی افراطی
راهکار انبیا: تقویت “هویت اسلامی"
زبالههای فکری
نظریههای ضدخانواده و ضداخلاق
راهکار انبیا: بازسازی “نظام ارزشی"
پیامهای کاربردی برای جامعه امروز
۱. مسئولیت نخبگان
روشنفکران دینی باید “دورهگردان معادن عقل” باشند (الهام از بیانات رهبری).
۲. جهاد تبیین
افشای سیستمهای فرهنگی که “گنجهای فکری جوانان” را به زبالهدانی میکشانند.
۳. بازخوانی فطرتمحور
طراحی آموزشهای دینی بر اساس “کشف دفائن العقول” نه القای محفوظات.
نکته طلایی
پیامبران، معدنکنان عقل بشری بودند؛ معادنی که استعمارگران با بمبهای فرهنگیشان تلاش کردند تخریب کنند» (بیانات رهبری ۱۳۵۷)