سه سپر مؤمن: صدقه، زکات و دعا در کلام امام علی علیهالسلام (نهجالبلاغه، حکمت ۱۴۶)
سه سپر مؤمن: صدقه، زکات و دعا در کلام امام علی علیهالسلام (نهجالبلاغه، حکمت ۱۴۶)
حکمت ۱۴۶ امام علی علیهالسلام فرمودند:
سُوسُوا إِيمَانَكُمْ بِالصَّدَقَةِ، وَ حَصِّنُوا أَمْوَالَكُمْ بِالزَّكَاةِ، وَ ادْفَعُوا أَمْوَاجَ الْبَلَاءِ بِالدُّعَاءِ.
ایمان خود را با صدقه حفظ کنید، اموالتان را با زکات نگه دارید، و امواج بلا را با دعا از خود دور کنید.
> (نهجالبلاغه، حکمت ۱۴۶، نسخه صبحی صالح)
تفسیر حدیث
۱. ایمان و صدقه
- واژهی «سُوسُوا» از ریشهی «سیاست» به معنای تدبیر، اصلاح و نگهداری است. یعنی ایمان نیازمند مراقبت و تدبیر است.
- صدقه یکی از مهمترین ابزارهای حفظ ایمان است، زیرا بزرگترین دلبستگی انسان به مال است. وقتی انسان از مال خود در راه خدا میگذرد، نشان میدهد ایمانش بر شهوت مال غلبه دارد.
- در قرآن نیز آمده است:
«إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ» (توبه: ۱۱۱)؛ خداوند جان و مال مؤمنان را در برابر بهشت خریداری کرده است.
- مفسران شیعه مانند ابنمیثم بحرانی در شرح نهجالبلاغه و علامه خوئی در منهاجالبراعة تأکید کردهاند که صدقه، ایمان را از آفت بخل و دنیاپرستی حفظ میکند.
۲. زکات و حفظ اموال
- امام علیهالسلام فرمودند: «وَ حَصِّنُوا أَمْوَالَكُمْ بِالزَّكَاةِ»؛ یعنی زکات حصار و قلعهای برای مال است.
- از نظر اجتماعی، زکات حق محرومان است. اگر این حق ادا نشود، جامعه دچار شورش و نارضایتی میشود و اموال ثروتمندان در معرض خطر قرار میگیرد. نمونهی تاریخی آن شورش «زنجیان» در بصره (قرن سوم هجری) است که ناشی از ظلم اقتصادی بود.
- از نظر معنوی، ترک زکات سبب از بین رفتن برکت مال میشود. امام صادق علیهالسلام فرمودند:
«ما ضاعَ مالٌ في بَرٍّ أوْ بَحْرٍ إلّا بِتَرْکِ الزَّکاةِ»؛ هیچ مالی در خشکی یا دریا از بین نرفت مگر به سبب ترک زکات (وسائلالشیعه، ابواب زکات).
۳. دعا و دفع بلا
- امام علیهالسلام فرمودند: «وَ ادْفَعُوا أَمْوَاجَ الْبَلَاءِ بِالدُّعَاءِ»؛ دعا همچون سپری در برابر بلاهاست.
- در روایات آمده است: «الدُّعاءُ يُرَدُّ القَضاءَ بَعدَ ما أُبرِمَ إبراماً»؛ دعا حتی قضای حتمی را برمیگرداند (کافی، ج۲، باب الدعاء).
- دعا علاوه بر جنبهی معنوی، آرامش روانی و امید به رحمت الهی را در دل انسان زنده میکند و او را در برابر سختیها مقاوم میسازد.
—
جمعبندی
این حکمت سه اصل بنیادین برای زندگی مؤمنانه را بیان میکند:
- صدقه برای تقویت ایمان و رهایی از دلبستگی به دنیا.
- زکات برای حفظ مال و ایجاد عدالت اجتماعی.
- دعا برای دفع بلا و ایجاد ارتباط زنده با خداوند.
به تعبیر مکارم شیرازی در شرح نهجالبلاغه، این سه دستور امام علی علیهالسلام، سه ستون اصلی در تربیت فرد و جامعهاند: ایمان، اقتصاد، و امنیت روحی.