فرهنگی

زهد؛ ثروتی که درون توست

العجزُ آفۀٌ، وَ الصَّبرُ شَجاعۀٌ، وَ الزُّهدُ ثَروَةٌ، وَ الوَرَعُ جُنَّۀٌ، وَ نِعمَ القَرینُ الرِّضا»

(ناتوانی آفت است، صبر شجاعت است، زهد ثروت است، پرهیزگاری سپر است و چه همنشین خوبی است راضی بودن.)

مباحث اصلی مطرح‌شده حول محور «زهد ثروت است» است:

1. ثروت معمولاً دارایی مادی است که عزت و استقلال می‌آورد.

2. اما امام علی (ع) زهد را به عنوان ثروتی معنوی معرفی می‌کنند که همان کارکرد حفظ عزت و بینیازی را دارد.

3. تعریف زهد: زهد به معنای “نداشتن” نیست، بلکه به معنای دل‌نبستن است. یعنی انسان نعمت‌های دنیا را داشته باشد، اما قلباً به آنها وابسته نباشد.

4. معیار زهد: بر اساس آیه ۲۳ سوره حدید، زاهد کسی است که نه با به‌دست‌آوردن دنیا شادمانی افراطی می‌کند و نه با از‌دست‌دادن آن اندوهگین می‌شود.

5. رابطه زهد و صبر: زهد پایه‌ای برای صبر است و مصیبت‌ها را در نظر انسان کوچک می‌کند.

6. نگاه تمدنی: زهد صحیح (دل‌نبستن همراه با آبادانی دنیا) در صدر اسلام باعث پیشرفت تمدن اسلامی شد، اما تفسیر انحرافی آن (ترک دنیا و رها کردن سازندگی) موجب انحطاط مسلمین گردید.

امروز می‌خواهیم درباره یکی از زیباترین مفاهیم اخلاقی در کلام امام علی (ع) صحبت کنیم: «زهد». اما زهد به چه معناست؟ آیا زهد یعنی نداشته باشیم؟ نه! امام علی (ع) در حکمت چهارم نهج‌البلاغه می‌فرمایند: «الزُّهدٌ ثروةٌ» — زهد یک ثروت است.

ثروت معمولاً ما را به یاد پول و دارایی می‌اندازد، اما ثروت واقعی آن است که عزت و استقلال ما را حفظ کند. زهد دقیقاً همین کار را می‌کند: تو را از وابستگی به دنیا و تحقیر در برابر دیگران رها می‌سازد.

پس زهد یعنی داشتن، اما دل نبستن. یعنی بتوانی از نعمت‌های زندگی استفاده کنی، اما اگر روزی آنها را از دست دادی، آرامش‌ات را از دست ندهی. این ثروت درونی، از هر ثروت مادی ارزشمندتر است، چون همیشه با توست و هرگز تو را ترک نمی‌کند.