راز پیوند فرد و جامعه در عرفه
راز پیوند فرد و جامعه در عرفه
در روایتی از رجال الکشی، یونس بن عبدالرحمن، عبدالله بن جندب را در روز عرفه مشاهده میکند که پیوسته در راز و نیاز است. وقتی از او میپرسد: «خدا تلاش امروزت را دید»، عبدالله سوگند یاد میکند: «به خدا حتی یک دعا برای خود نکردم؛ تمام دعاهایم برای مومنان بود».
دلیلش را اینگونه توضیح میدهد: از امام کاظم(ع) شنیده که هرکس پشت سر برادر مؤمنش دعا کند، از عرش ندا میرسد: «صد هزار برابر آن دعا برای توست». او ترجیح داده از این پاداش قطعی (دعای فرشتگان) دست برندارد و برای خود دعا نکند که نتیجهاش نامعلوم است.
تحلیل کلیدی
۱. نیایش فردی، هدف اجتماعی
- عرفه، اوج خلوت با خداوند است، اما در طراحی الهی، همین لحظاتِ بهظاهر فردی، بستری برای تعمیق پیوندهای اجتماعی میشود.
- دعا برای دیگران، تمرینی برای گسستن از خودمحوری و تقویت همدلی و مسئولیتپذیری است.
۲. مهندسی الهی پاداشها
- وعدهی «صد هزار برابر پاداش» تنها انگیزهای فردی نیست؛ بلکه ابزاری برای تربیت اجتماعی است تا خیر فردی از مسیر خیرخواهی جمعی عبور کند.
۳. استجابت دعا از زبان پاک
- در حدیثی از موسی(ع)، خداوند دستور میدهد: «مرا با زبانی بخوان که با آن گناه نکردهای!» و هنگامی که موسی(ع) میپرسد چنین زبانی از کجا بیاورد، پاسخ میشنود: «مرا از زبان دیگران بخوان!»
- این نشاندهندهی آن است که استجابت دعای ما در گرو ارتباطات نیک با جامعه است.
راهکار عملی
- سطح نخست: از دیگران بخواهید برای شما دعا کنند.
- سطح برتر: چنان در رفتار اجتماعی اثرگذار باشید که دیگران بیدرخواستِ شما، برایتان دعا کنند: «خدا رحمتش کند!» یا «خدا اجرش دهد!»
در نظام تربیتی دین، حتی در خلوتترین عبادات (مانند دعای عرفه)، فرد و جامعه جداییناپذیرند. این طراحی هوشمندانه، بذرهای همبستگی اجتماعی و اخلاق جمعی را در جان انسان میکارد و جامعهای میسازد که اعضایش نه در کنار هم، بلکه برای هم زندگی میکنند.