جایگاه تو نزد من، بازتاب جایگاه من نزد تو است (تحلیل حدیث امام رضا علیهالسلام درباره معیار سنجش رابطه با اهلبیت)
متن عربی حدیث: عَنْالْحَسَنِ بْنِ الْجَهْمِ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا (عَلَيْهِ السَّلَامُ) فَقُلْتُ لَهُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ، أَشْتَهِي أَنْ أَعْلَمَ كَيْفَ أَنَا عِنْدَكَ؟ قَالَ: انْظُرْ كَيْفَ أَنَا عِنْدَكَ.
ترجمه فارسی حدیث: حسن بن جهم گوید:از امام رضا (علیهالسلام) پرسیدم: فدایت شوم! دوست دارم بدانم که من نزد شما چه جایگاهی دارم. فرمود: «بنگر که من نزد تو چه جایگاهی دارم [که جایگاه تو نزد من نیز همانگونه است].»
منبع حدیث:
این روایت در منابع معتبر شیعی از جمله «عیون أخبار الرضا (ع)»، جلد ۲، صفحه ۲۴۶ و «بحارالأنوار»،گزیده حکمت نامه رضوی ص۴۵۲
تفسیر حدیث
این روایت کوتاه و عمیق از امام رضا (علیهالسلام)، بیانگر یک اصل کلیدی در رابطه میان مؤمن و امام معصوم است. تفسیر این کلام بر چند محور استوار است:
۱. رابطه دو سویه محبت و اعتقاد
امام (ع) با این پاسخ، نشان میدهند که جایگاه انسان نزد اهلبیت (ع) تابعی از جایگاه اهلبیت در دل و زندگی اوست. به عبارت دیگر، هر اندازه که انسان، امام را در قلب خود جای دهد، امام نیز او را در دایره عنایت و لطف خویش جای میدهد. این مفهوم با آیه قرآنی «إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ يَنْصُرْكُمْ» (محمد: ۷) و نیز حدیث قدسی «مَنْ عَمِلَ لِي عَمَلًا، كُنْتُ لَهُ قَائِمًا» همسو است.
۲. امام به مثابه آینه ایمان مؤمن
پاسخ امام رضا (ع) در حقیقت معیاری برای خودارزیابی به مؤمن میدهد. انسان باید از خود بپرسد: «امام در نگاه من چه جایگاهی دارد؟ آیا او را «ولیّ نعمت»، «هادی حقیقی» و «محور زندگی» میدانم یا تنها نامی آشناست؟» این نگاه، تطبیق عملی حدیث مشهور «مَنْ أَرَادَ اللَّهَ بَدَأَ بِكُمْ» (کسی که خدا را خواهد، از شما [اهلبیت] آغاز میکند) است.
۳. پیوند با مفهوم ولایتپذیری
در مکتب شیعه، «محبت اهلبیت» تنها یک احساس عاطفی نیست، بلکه باید به «پیروی عملی» و «اطاعت» تبدیل شود. امام صادق (ع) میفرمایند: «حُبُّنَا إِيمَانٌ، وَ بُغْضُنَا كُفْرٌ» (دوستی ما ایمان است و دشمنی ما کفر). بنابراین، کسی که ادعای محبت امام رضا (ع) دارد، باید ببیند آیا در زندگی روزمره، رضایت امام را بر خواستههای خود مقدم میدارد یا نه.
۴. هشداری برای غفلتزدگان
این روایت برای کسانی که تنها به «نام و ظاهر» امامان اقتدا میکنند، هشدار است. ممکن است کسی به زیارت امام رضا (ع) برود، اما در عمل، دستورات او را نادیده بگیرد. امام (ع) در پاسخ چنین فردی میفرمایند: «نگاه کن من نزد تو چه ارزشی دارم! اگر مرا تنها یک «مزار» میدانی و نه یک «راهبر»، انتظار جایگاه ویژه نیز نداشته باش.»
۵. تربیت نفس از طریق محاسبه درونی
این حدیث، روشی برای «مراقبه نفس» ارائه میدهد. مؤمن میتواند هر روز از خود بپرسد: «امروز جایگاه امام در زندگی من کجا بود؟ آیا در تصمیمهایم به رضایت او اندیشیدم؟ آیا دوستان و دشمنانم را بر اساس معیارهای او انتخاب کردم؟» این پرسشها، موجب رشد معنوی و تقرب به ساحت اهلبیت (ع) میشود.
جمعبندی تفسیر
این حدیث شریف، رابطه مؤمن با امام را رابطهای دوسویه، پویا و مبتنی بر عمل معرفی میکند. جایگاه ما نزد اهلبیت (ع)، بازتابی از جایگاه آنان در دل، فکر و رفتار ماست. هر چه این جایگاه در زندگیمان پررنگتر باشد، به همان میزان، در چشم آنان عزیزتر خواهیم بود.