فرهنگی

 تفسیر و تحلیل آیه ۱۱۱ سوره آل عمران  

“لَنْ يَضُرُّوكُمْ إِلَّا أَذًى ۖ وَإِنْ يُقَاتِلُوكُمْ يُوَلُّوكُمُ الْأَدْبَارَ ثُمَّ لَا يُنْصَرُونَ” ؛ هرگز [دشمنان] به شما آسیبِ سخت نرسانند، مگر آزارِ اندک! و اگر با شما بجنگند، پشت به شما کرده [فرار] می‌کنند؛ سپس یاری نخواهند شد.

 تحلیل مفهومی و سیرتاریخی آیه  

 ۱. زمینه نزول آیه 

این آیه در شرایطی نازل شد که یهودیان بنی‌قینقاع (ساکن مدینه) پس از شکست مسلمانان در جنگ اُحُد، با تحریک مشرکان مکه و ایجاد رعب در جامعه اسلامی، سعی در تضعیف روحیه مسلمانان داشتند. خداوند با این آیه به مؤمنان اطمینان خاطر می‌دهد که توطئه‌های دشمنان، عاقبتی جز شکست ندارد.

۲. تحلیل کلیدواژه‌ها 

- لَنْ يَضُرُّوكُمْ (هرگز به شما آسیب نرسانند)

  تأکید بر عجز ذاتی دشمنان با قید «لن» (هرگز) که در عربی برای نفی همیشگی به کار می‌رود.  

- إِلَّا أَذًى (مگر آزارِ اندک)  

«أذًى» شامل هرگونه آسیب موقت و غیرجدی می‌شود؛ مانند:  

  - تهدیدهای روانی  

  - شایعه‌پراکنی  

  - ایجاد مزاحمت‌های محدود  

- يُوَلُّوكُمُ الْأَدْبَار (پشت به شما می‌کنند) 

  تصویری روشن از فرار و شکست نهایی دشمن حتی در صورت آغاز جنگ.  

- لَا يُنْصَرُونَ یاری نمی‌شوند 

  نفی هرگونه حمایت الهی یا بشری از دشمنان حق.

 ۳. پیوند با داستان موسی (ع) و فرعون و تعمم آن به تجاوز صهیونیست‌ها 

 این آیه در ادامه بیان نصرت‌های الهی آمده است. خداوند با یادآوری نجات بنی‌اسرائیل از چنگال فرعون (با وجود ظاهرِ قدرتمندش) به مسلمانان می‌فهماند:  

- فرعون‌های زمانه نیز تنها می‌توانند «أذًى» آزار موقت ایجاد کنند.  

- سرنوشت هر ظالمی، فرار و نابودی است؛ همان‌گونه که فرعون در دریای سرخ غرق شد:  

 «فَأَخَذْنَاهُ وَجُنُودَهُ فَنَبَذْنَاهُمْ فِي الْيَمِّ»(القصص:۴۰).

 درس‌های تربیتی و کاربردی  

۱. امید در سخت‌ترین شرایط 

   - آیه به مؤمنان می‌آموزد که ترس از دشمن بی‌معناست؛ زیرا آسیب‌های آنان سطحی و زودگذر است.  

۲. توطئه‌شناسی  

   - دشمنان همواره از دو ابزار استفاده می‌کنند:  

     - «أذًى» (آزارهای روانی/تبلیغاتی)  

     - «قتال» (تهدید نظامی)  

   - اما هیچ‌یک پایدار نیستند.  

۳. وعده نصرت الهی  

   - شرط پیروزی، استقامت و توکل است:  

    «إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ يَنْصُرْكُمْ»(محمد:۷).  

۴. تسلی بخشی به مظلومان تاریخ 

   - این آیه به همه مستضعفان (از مسلمانان صدر اسلام تا مظلومان امروز فلسطین، یمن و…) امید می‌دهد که پیروزی نهایی از آنِ صالحان است.

نتیجه‌گیری  

این آیه سه قانون الهی را فریاد می‌زند:  

۱. دشمنان حق، توانِ آسیبِ اساسی ندارند.  

۲. هرگونه تهاجم آنان، به شکستِ مفتضحانه می‌انجامد.  

۳. نصرت‌خواهی دشمنان، بی‌پاسخ می‌ماند.  

این همان «سنّت الهی» است که در سراسر تاریخ جریان دارد؛ از داستان موسی (ع) و فرعون تا مقابله با استکبار امروز و تجاوز رژیم صهیونیستی