فرهنگی

تفسیر حدیث نورانی امام صادق(ع) درباره مقام امام علی(ع) و حضرت عیسی(ع)

خضوع عیسی مسیح در برابر علی مرتضی(ع): رمزی از سلسله مراتب ولایی انبیاء و ائمه

«وَ لَا أَقَامَ الله عِیسَی ابْنَ مَرْیَمَ آیَةً لِلْعَالَمِینَ إِلَّا بِالْخُضُوعِ لِعَلِیٍّ»

خداوند، عیسی بن مریم را نشانه‌ای برای جهانیان برپا نکرد، مگر به دلیل خضوعش در مقابل علی بن ابی طالب.

بحارالأنوار، ج۲۶، ص۲۹۴

تفسیر و تحلیل حدیث:

مقدمه: فهم حدیث در چارچوب معرفت شیعی

این حدیث از احادیث عمیق و اسرارآمیزی است که نیاز به تأمل در مبانی زیر دارد:

۱.نظریه انسان کامل در عرفان اسلامی

۲.حقیقت محمدیه و نور واحد اهل بیت

۳.سلسله مراتب وجودی اولیاء الله

تحلیل بخش‌های حدیث:

۱. مفهوم «آیةً للعالمین»

· عیسی(ع) در قرآن به عنوان «آیةً للعالمین» معرفی شده است:

    «وَ جَعَلْنَاهُ آیَةً لِلنَّاسِ» (مریم/۲۱) و «وَ جَعَلْنَاهُ آیَةً لِلْعَالَمِینَ» (أنبیاء/۹۱)

· آیة بودن یعنی:

  · نشانه قدرت الهی (خلقت بدون پدر)

  · معجزه زنده (احیای مردگان، شفای بیماران)

  · کلمه خداوند («إِنَّمَا الْمَسِیحُ عِیسَى ابْنُ مَرْیَمَ رَسُولُ اللَّهِ وَکَلِمَتُهُ» - نساء/۱۷۱)

۲. معنای «إلا بالخضوع لعلیّ»

· خضوع در اینجا به معنای:

  · شناخت مقام

  · تسلیم در برابر ولایت

  · اعتراف به فضیلت

· خضوع عیسی(ع) یک خضوع مقامی و حقیقی است نه زمانی و تاریخی:

  · عیسی(ع) در زمان حیات زمینی امام علی(ع) نبوده است

  · این خضوع در عالم ذر، عالم مثال یا عالم ملکوت بوده است

لایه‌های تفسیری:

لایه اول: عرفانی - وجودی

۱. نور واحد اهل بیت:

   در روایات متعدد آمده که پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) از نور واحد آفریده شده‌اند. امام صادق(ع) می‌فرماید: «نَحْنُ نُورُ اللَّهِ الَّذِي لَا يُطْفَأُ» - ما نور خداییم که خاموش نمی‌شود.

۲. تقدم وجودی:

   این نور از انبیاء سابق نیز برتر است. در زیارت جامعه می‌خوانیم: «مُقَدَّمٌ عَلَى جَمِيعِ الْخَلْقِ» - شما بر تمام خلق مقدّم هستید.

لایه دوم: روایی - اعتقادی

۱. حدیث معراج:

   در حدیث معراج آمده که پیامبر(ص) در آسمان‌ها انبیاء را دید که هر کدام به امتی ختم شده‌اند، اما امت محمد(ص) به علی(ع) ختم می‌شود.

۲. حدیث منزلت:

   پیامبر(ص) به علی(ع) فرمود: «أَنْتَ مِنِّي بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى» - تو برای من مانند هارون برای موسی هستی. این نشان می‌دهد مقام علی(ع) مقام پیامبران است.

لایه سوم: قرآنی

۱. آیه ولایت: «إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَهُمْ رَاکِعُونَ» (مائده/۵۵)

· این آیه در شأن امام علی(ع) نازل شده است.

۲. آیه اطاعت: «أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ» (نساء/۵۹)

· اولی الامر شامل امام علی(ع) و ائمه معصومین است.

پرسش و پاسخ احتمالی:

سوال: چگونه عیسی(ع) که قبل از امام علی(ع) بوده، به ایشان خضوع کرده است؟

پاسخ: چند جواب وجود دارد:

۱.خضوع در عالم ذر: در روایات آمده همه انبیاء و اولیاء در عالم ذر (عالم پیمان) حضور داشتند و به ولایت امام علی(ع) اقرار کردند.

۲. خضوع مقامی: یعنی مقام امام علی(ع) به گونه‌ای است که اگر عیسی(ع) در زمان ایشان بود، به ولایتشان اقرار می‌کرد.

۳. خضوع در معراج: ممکن است در معراج پیامبر(ص)، انبیاء به مقام امام علی(ع) اقرار کرده باشند.

احادیث مشابه:

۱. از پیامبر اکرم(ص):

   «لَوْ أَنَّ الْأَنْبِیَاءَ وَ الْأَوْصِیَاءَ جَمَعَهُمْ اللَّهُ فِی مَوْضِعٍ وَاحِدٍ لَکَانَ عَلِیٌّ عَلَیْهِمْ أَمِیرًا»

   «اگر تمام پیامبران و اوصیاء در یک محل جمع شوند، علی(ع) امیر آنان خواهد بود.» (مناقب آل أبی طالب، ج۲، ص۲۹۲)

۲. از امام باقر(ع):

   «إِنَّ اللَّهَ اتَّخَذَ إِبْرَاهِیمَ عَبْدًا قَبْلَ أَنْ یَتَّخِذَهُ نَبِیًّا وَ اتَّخَذَهُ نَبِیًّا قَبْلَ أَنْ یَتَّخِذَهُ رَسُولًا وَ اتَّخَذَهُ رَسُولًا قَبْلَ أَنْ یَتَّخِذَهُ خَلِیلًا وَ اتَّخَذَهُ خَلِیلًا قَبْلَ أَنْ یَجْعَلَهُ إِمَامًا فَلَمَّا جَمَعَ لَهُ الْأَشْیَاءَ قَالَ إِنِّی جَاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِمَامًا»

   «خداوند ابراهیم را بنده گرفت پیش از آن که پیامبرش کند، و پیامبرش کرد پیش از آن که رسولش کند، و رسولش کرد پیش از آن که خلیلش کند، و خلیلش کرد پیش از آن که امامش کند. هنگامی که همه این‌ها را برایش جمع کرد، فرمود: من تو را برای مردم امام قرار دادم.» (الکافی، ج۱، ص۱۷۵)

پیام‌های کاربردی:

۱. شناخت مقام اهل بیت:

   این حدیث به ما می‌آموزد که مقام اهل بیت(ع) آن‌چنان رفیع است که حتی پیامبران اولوالعزم نیز به آن اعتراف دارند.

۲. اهمیت ولایت:

   سعادت اخروی و حتی نبوت انبیاء نیز در گرو پذیرش ولایت است.

۳. تواضع در برابر اولیاء الله:

   اگر عیسی(ع) با آن مقام، در برابر امام علی(ع) خضوع می‌کند، ما باید چقدر متواضع باشیم.

۴. الگوی وحدت ادیان:

   این حدیث نشان می‌دهد که همه پیامبران در یک مسیر بوده‌اند و ولایت امام علی(ع) نقطه اتصال همه آنان است.

این حدیث شریف در حقیقت بیانگر چند اصل اعتقادی شیعه است:

۱.امامت ادامه نبوت است و حتی برتر از آن

۲.ولایت محور سعادت همه انسان‌ها حتی انبیاء است

۳.اهل بیت(ع) قله هرم خلقت هستند

امام صادق(ع) با این بیان، هم مقام جدّ بزرگوارشان را توصیف می‌کنند و هم به ما می‌آموزند که شناخت امام، کلید شناخت همه معارف الهی است.

خدایا! به ما توفیق ده که همچون عیسی بن مریم(ع)، خاضع در برابر ولایت علی بن ابی‌طالب(ع) باشیم، و در پرتو این خضوع، به مقام قرب تو نائل شویم.

اللهمّ صلّ علی محمّد و آله الطّاهرین، و عجّل فرج ولیّک الحجّة بن الحسن المهدی صلواتک علیه و علی آبائه الطّاهرین.