پرسش بنیادین قرآن: آیا انسان بیعلت آفریده شده یا خودخالق است؟ (تفسیر آیه ۳۵ طور)
تفسیر آیه ۳۵ سوره مبارکه طور:
أَمْ خُلِقُوا مِنْ غَيْرِ شَيْءٍ أَمْ هُمُ الْخَالِقُونَ آیا آنها بیهیچ (علت و آفرینندهای) آفریده شدهاند، یا خود خالق خویشند؟
📖 شرح و تفسیر آیه:
۱. زمینه و سیاق آیه:
این آیه در ادامه استدلالهای قرآن با منکران نبوّت و معاد مطرح میشود. قرآن در آیات پیشین، نشانههای قدرت الهی را برمیشمارد و سپس با این پرسش بنیادین، انسان را به تفکر درباره منشأ وجود خود دعوت میکند.
۲. تحلیل پرسش دوگانه قرآن:
الف) «أَمْ خُلِقُوا مِنْ غَيْرِ شَيْءٍ»
· آیا انسان (و جهان) بدون علت به وجود آمده است؟
· این احتمال به معنای صدور معلول بدون علت است که در عقل محال است. زیرا اگر چیزی میتوانست بیعلت به وجود آید، باید همیشه و در هر شرایطی وجود میداشت.
ب) «أَمْ هُمُ الْخَالِقُونَ»
· آیا انسان خالق خودش است؟
· این نیز محال است؛ زیرا اجتماع نقیضین را لازم میآورد: موجودی هم قبل از وجودش موجود باشد (تا خود را بیافریند) و هم نباشد.
۳. استنتاج منطقی:
با رد دو احتمال فوق، تنها احتمال معقول باقیمانده این است که:
آفرینندهای دانا و توانا (خداوند) وجود دارد که جهان و انسان را آفریده است.
این استدلال، در واقع شکل سادهشده برهان وجوب و امکان در فلسفه اسلامی است.
💎 پیامها و نکات تربیتی آیه:
۱. روش قرآن در خداشناسی:
قرآن از روش استفهام انکاری (سؤالهایی که پاسخ آن واضح است) استفاده میکند تا انسان را به تفکر و درک حضوری برساند، نه صرفاً استدلال خشک.
۲. بیداری فطرت:
این آیه مستقیماً با فطرت خداجوی انسان سخن میگوید. وجدان هر انسانی به روشنی درک میکند که وجود او نمیتواند تصادفی یا خودآفریده باشد.
۳. پاسخ به مادهگرایان:
این استدلال، پاسخی محکم به کسانی است که منشأ جهان را تصادف یا طبیعت بیهدف میدانند.
۴. توحید ذاتی:
آیه به طور غیرمستقیم بر یگانگی خداوند اشاره دارد؛ زیرا اگر خالقان متعدد وجود داشتند، نظام جهان به هم میریخت.
۵. ارتباط با نبوت و معاد:
پذیرش آفریننده حکیم، زمینه را برای پذیرش ارسال پیامبران (که مربیان انسانند) و معاد (که عدالت حکیمانه آفریننده است) فراهم میکند.
✨ نکته تفسیری ویژه:
این آیه را میتوان مقدمهای بر تمام مباحث خداشناسی دانست. زیرا پیش از پرداختن به صفات خدا، نخست باید وجود او ثابت شود. قرآن این کار را نه با اصطلاحات پیچیده، بلکه با سادهترین پرسش ممکن انجام میدهد تا برای همه انسانها در همه اعصار قابل فهم باشد.
📚 ارتباط با آیات مشابه:
· سوره طه آیه ۵۰: «رَبُّنَا الَّذِي أَعْطَىٰ كُلَّ شَيْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَىٰ»
· سوره مؤمنون آیه ۱۱۵: «أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَاكُمْ عَبَثًا»
· سوره ق آیه ۱۵: «أَفَعَيِينَا بِالْخَلْقِ الْأَوَّلِ ۚ بَلْ هُمْ فِي لَبْسٍ مِنْ خَلْقٍ جَدِيدٍ»
این آیه، کلید ورود به جهانبینی توحیدی است. کافی است انسان کمی با خود صادق باشد و این پرسش را عمیقاً از خود بپرسد تا حقانیت پاسخ قرآن را در جان خود ببیند.
سُبْحَانَ رَبِّكَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمَّا يَصِفُونَ * وَسَلَامٌ عَلَى الْمُرْسَلِينَ * وَالْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ