فرهنگی

ریشه‌های شخصیت: نبرد پنهان ژن‌ها و محیط از کودکی تا بزرگسالی

تفاوت انسان‌ها از کودکی نشأت می‌گیرد؟

یکی از سؤالات همیشگی در مورد تفاوت‌های انسانی است، اینکه چه چیز ما را از هم متمایز می‌کند؟

 البته زمانی این موضوع مهم‌تر می‌شود که با خشونت، بزهکاری، جرم و جنایت مواجه شویم. احتمالاً آن زمان بیشتر به این موضوع فکر می‌کنیم و به دنبال دلیلش می‌گردیم.

 اینکه چه چیز انسان‌ها را به این مرحله می‌رساند؟ چرا فقط بعضی‌ها دچار این وضعیت می‌شوند در حالیکه بعضی دیگر دست به جرم نمی‌زنند؟ اساساً چرا در یک خانواده، شخصیت همگی با هم تفاوت دارد؟ 

این‌ها سؤالات امروز نیستند و سال‌هاست که ذهن‌ها را درگیر کرده؛ اما اگر چند دهه‌ی پیش، گفتمان غالب، گفتمان روانشناسی فروید بود که مسأله را تا حد زیادی اکتسابی می‌دید و نقش محیط، مخصوصاٌ محیط کودکی را پررنگ جلوه می‌داد، امروز درمورد درستی کامل این موضوع تردید جدی هست. 

حداقل از چند سال پیش که رشته‌های ژنتیک و عصب‌شناسی گسترش پیدا کرده‌اند، گفتمان‌های دیگری نیز حول این موضوع شکل گرفته‌اند: 

اینکه ساختار مغزی انسان و ژن‌های او را نباید نادیده گرفت. 

به عبارت دقیق‌تر، مغز انسان در شکل‌دهی به شخصیت او نقش مهمی دارد و این به نوعی عکس نظریه‌های روان‌شناختی پیشین است. به این صورت، موضوع هویت خیلی بیشتر از پیش مورد توجه قرار گرفته است.

📚از کتاب «مغز باشخصیت چه می‌گوید؟»

 قانون معکوس‌های الهی: رازهایی که دنیا را زیر و رو می‌کند!

در نظام حکیمانه الهی، برخی قوانین برعکس ظاهرشان عمل می‌کنند؟! این همان “سرُّالاسرار عالم” است که تنها عالمان ربانی و اولیای الهی از آن آگاهند.

معمای جهان: هر چه بکاری، وارونه درو می‌کنی!

۱. صدقه: سرمایه‌گذاری پرسود!

در نگاه اول، تصور می‌کنیم با صدقه دادن، دارایی‌مان کم می‌شود. اما امام صادق (ع) فرمودند:

“داوُوا مَرْضاکُمْ بِالصَّدَقَةِ؛ بیماران خود را با صدقه درمان کنید.” (الکافی، ج۴، ص۵) و در جای دیگر می‌فرمایند: “إِنَّ الصَّدَقَةَ تَدْفَعُ الْبَلَاءَ وَ هُوَ بَلَاءٌ مُنْزَلٌ؛ همانا صدقه بلا را دفع می‌کند، حتی بلای نازل شده.” (ثواب الاعمال، ص۱۴۲)

۲. خمس و زکات: محاسبه سود الهی!

وقتی خمس مال خود را می‌دهیم، گویی خداوند پنج برابر برکت به مالمان می‌دهد. رسول خدا (ص) فرمودند:

“زَكُّوا أَمْوَالَكُمْ تَقِيَهَا لَكُمْ؛ اموالتان را زکات دهید تا آن را برای شما حفظ کند.” (وسائل الشیعة، ج۹، ص۴)

۳. شهادت: زندگی ابدی! شهید با دادن جانش، زندگی جاویدان می‌یابد. قرآن می‌فرماید:

“وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا ۚ بَلْ أَحْيَاءٌ عِندَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ” (آل عمران:۱۶۹) “و هرگز کسانی که در راه خدا کشته شده‌اند،مرده مپندار! بلکه زنده‌اند و نزد پروردگارشان روزی می‌برند.”

۴. آخرت‌گرایی: آبادانی دنیا!  امام علی (ع) می‌فرمایند:

“مَنْ أَرَادَ الْآخِرَةَ أَضَاعَ الدُّنْيَا وَ مَنْ أَرَادَ الدُّنْيَا أَضَاعَ الْآخِرَةَ وَ مَنْ أَرَادَهُمَا مَعاً أَضَاعَهُمَا؛ کسی که آخرت را بخواهد، دنیا را از دست داده و کسی که دنیا را بخواهد، آخرت را از دست داده و کسی که هر دو را بخواهد، هر دو را از دست داده است.” (غرر الحکم، حدیث ۹۸۰۴)

۵. عبادت: ایجاد برکت زمانی!  امام باقر (ع) فرمودند:

“إِنَّ الْعَبْدَ لَيُذْنِبُ الذَّنْبَ فَيُحْرَمُ بِهِ صَلَاةَ اللَّيْلِ وَ إِنَّ مِنْ وَرَطَاتِ الْأُمُورِ الَّتِي لَا انْفِكَاكَ لَهَا حِرْمَانَ الطَّاعَةِ؛ بنده گناهی می‌کند و به خاطر آن، از نماز شب محروم می‌شود.” (الکافی، ج۲، ص۲۷۴)

رازهای شگفت‌انگیز الهی

۶. سخت‌گیری بر خود: آسانی مشکلات! قرآن می‌فرماید:

“فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا * إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا” (الانشراح: ۵-۶) “پس یقیناًبا دشواری، آسانی است * بی‌گمان با دشواری، آسانی است.”

۷. مرگ‌آگاهی: شادابی دل! امام علی (ع)می‌فرمایند:

“كَفَى بِالْمَوْتِ وَاعِظاً؛ همین مرگ [یادآوری آن] برای پندگیری کافی است.” (غرر الحکم، حدیث ۷۵۱۴)

۸. چشم‌پوشی از حرام: بینایی حقیقی! امام صادق (ع)فرمودند:

“نَظَرُ الْعَبْدِ إِلَى وَجْهِ وَالِدِهِ حُبّاً لَهُ عِبَادَةٌ وَ نَظَرُ الْوَلَدِ إِلَى وَجْهِ وَالِدِهِ حُبّاً لَهُ عِبَادَةٌ؛ نگاه کردن بنده به صورت پدر و مادرش از روی محبت به آنها، عبادت است.” (الکافی، ج۲، ص۱۵۸)

همان‌طور که امام علی (ع) فرمودند:

“مَنْ طَلَبَ شَيْئاً أَعْطَاهُ اللَّهُ أَوْ مَنَعَهُ مَا هُوَ خَيْرٌ لَهُ؛ هر کس چیزی را طلب کند، خداوند یا آن را به او می‌دهد یا چیز بهتر از آن را از او مضایقه می‌کند.” (غرر الحکم، حدیث ۹۸۲۹)

منابع

۱.الکافی، شیخ کلینی ۲.وسائل الشیعة، شیخ حر عاملی ۳.غرر الحکم، آمدی ۴.قرآن کریم ۵.ثواب الاعمال، شیخ صدوق

 «رساله توجیهالمسائل»؛ وقتی شیطان برای گناهان ما «دلایل قانع‌کننده» می‌آورد! قسمت دوم 

۶. مال حرام؟ پیش سه هزار میلیارد هیچه!

این توجیه، نشان از “عادی‌سازی حرام” در جامعه دارد. گناه زمانی خطرناک‌تر می‌شود که دیگر زشت به نظر نرسد. امام صادق (ع) در مورد کسب حرام هشدار داده و می‌فرمایند:

«اَلْكَسْبُ الْحَرامُ یَبینُ فی الذُّرِّیة؛ اثر کسب حرام در نسل [انسان] آشکار می‌شود.» (الکافی، ج۵، ص۱۲۵) خوردن مال حرام،نه تنها بر روزی حلال انسان تأثیر می‌گذارد، بلکه بر ایمان، اخلاق و حتی نسلهای آینده فرد تأثیر منفی می‌گذارد. کوچک بودن مقدار مال حرام در مقابل کل دارایی، مجوزی برای حلال شدن آن نیست.

۷. حج؟ پولش را بده به نیازمند

این استدلال، نمونه‌ای کلاسیک از “جایگزینی واجبات” است. در حالی که انفاق به نیازمند از اعمال بسیار پسندیده است، اما نمی‌توان آن را جایگزین فریضه حج کرد. حج یکی از ارکان دین است و در شرایط استطاعت، واجب می‌شود. امام رضا (ع) فرمودند:

«إنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَرَضَ الْحَجَّ اسْتِئْنَافاً لِلْخَلْق؛ خداوند حج را واجب کرد تا مردم [به سوی او] بازگردند.» (عیون اخبار الرضا، ج۲، ص۸۰) هر یک از این واجبات،فلسفه و اثر خاص خود را در نظام تربیتی دین دارد و نمی‌توان یکی را فدای دیگری کرد.

۸. مطالعه دینی؟ وقت ندارم!

این توجیه، نشان از “اولویت‌بندی نادرست” دارد. اگر برای امور دنیوی مانند کار، تحصیل و تفریح وقت می‌گذاریم، چگونه برای شناخت خداوند و احکام دین که فلسفه خلقت است، وقت نداریم؟ امام علی (ع) می‌فرمایند:

«اِعْلَمُوا أَنَّ الْعِبَادَةَ مَعَ الْجَهْلِ لَا تَكَادُ تَكُونُ عِبَادَة؛ بدانید که عبادت با نادانی، عبادت به شمار نمی‌آید.» (غرر الحکم، حدیث ۴۵۳۱) ناآگاهی دینی،باعث می‌شود عبادات ما خالص نباشد و حتی گاهی به گناه آلوده شود.

این «رساله توجیه‌المسائل» درونی، برخاسته از «هوای نفس» است. درمان آن، «خودآگاهی دینی» و «مراقبه» است. باید در لحظه ارتکاب گناه، با خود بیندیشیم که آیا این توجیه را در پیشگاه الهی که «شنوا» و «بینا»ست، می‌توانیم ارائه دهیم؟ امام کاظم(ع) فرمودند:

«لَیسَ مِنّا مَن لَم یُحاسِبْ نَفْسَهُ فی کُلِّ یَوْم؛ کسی که هر روز خود را مورد محاسبه قرار ندهد، از ما نیست.» (الکافی، ج۲، ص۴۵۳)

بیایید پیش از آنکه در قیامت مورد محاسبه قرار گیریم، در دنیا خودمان را محاسبه کنیم و این رساله دروغین را پاره کنیم.

ریشه‌یابی توجیهات

تمامی این توجیهات، ریشه در چند آفت بزرگ اخلاقی دارد:

· تسویف: (به تعویق انداختن توبه و عمل صالح)

· تبعیت از اکثریت گمراه: (همه که این کار را می‌کنند!)

· تفسیر به رأی: (برداشت شخصی از دین بر اساس هوس)

· قدرناشناسی نعمت‌ها: (عمر، سلامت، توفیق)

· ضعف ایمان به غیب: (یقین نداشتن به حساب و کتاب قیامت)

راه درمان: امام سجاد(ع) در مناجات “تائبین” راه نجات را اینگونه نشان می‌دهند:

«إلهی… أنْطَقْتَنِي لِحَمْدِكَ، وَ مَنَنْتَ عَلَیَّ بِطَاعَتِكَ…؛ خدایا… مرا برای ستایش خودت گویا کردی و بر من منّت نهادی تا تو را اطاعت کنم…» باید با تفکر،محاسبه نفس و توسل به اهل بیت (ع)، زبان توجیه را از خود بگیریم و به جای آن، زبان استغفار و توبه را جایگزین کنیم. بیایید پیش از آنکه در دادگاهی سخت حاضر شویم، خود، قاضی خویشتن باشیم

منابع: ۱.الکافی، شیخ کلینی. ۲.غرر الحکم و درر الکلم، آمدی. ۳.وسائل الشیعة، شیخ حر عاملی. ۴.تحف العقول، ابن شعبه حرانی. ۵.عیون اخبار الرضا، شیخ صدوق.

«رساله توجیه‌المسائل»؛ وقتی شیطان برای گناهان ما «دلایل قانع‌کننده» می‌آورد! قسمت اول

حتی اگر یک بار هم شده، این جملات را به کار برده‌ایم: «مصلحتی بود»، «حقش بود»، «همه می‌خورن»، «یک شب که هزار شب نمی‌شه» و… . اینها همان «رساله توجیهالمسائل» شخصی ما هستند؛ رساله‌ای که نه توسط فقیهی نوشته شده، نه مهر تایید مرجع تقلیدی را دارد، بلکه نویسنده آن، نفس اماره و نفوذ شیطان است.

این توجیهات، خطرناک‌ترین سلاح شیطان برای از بین بردن حس مسئولیت‌پذیری و بی‌تفاوت کردن ما نسبت به گناه است. در این نوشته، با استناد به منابع معتبر شیعی، به بررسی برخی از این توجیهات رایج می‌پردازیم.

۱. غیبت؟ تو روش می‌گم!

در فرهنگ دینی، غیبت به معنای سخن گفتن پشت سر برادر مؤمن به گونه‌ای است که اگر بشنود، ناراحت شود حتی اگر آن سخن، حقیقت داشته باشد. حضرت امیرالمؤمنین علی (ع) در این باره می‌فرمایند:

«إیّاکَ وَ الغِیبَةَ فَإنَّها شَیمَةُ اللَّئیم؛ از غیبت بپرهیز که خوی افراد پست و فرومایه است.» (غرر الحکم، حدیث ۶۲۵۱) توجیه«من راستش را می‌گویم» نه تنها عذری برای گناه بزرگ غیبت نیست، بلکه بر شدت آن می‌افزاید؛ چرا که علاوه بر گناه، نوعی تکبر و خودبرتربینی را نیز به همراه دارد.

۲. دروغ؟ مصلحتی!

دروغ مصلحتی یکی از پرچالش‌ترین مباحث است. اما باید توجه داشت که طبق نظر بسیاری از فقهای شیعه، دروغ حتی به قصد مصلحت، حرام است مگر در موارد بسیار نادر و استثنایی که شرعاً مجاز شمرده شده است، مانند نجات جان یک انسان بی‌گناه یا اصلاح بین دو نفر. امام صادق (ع) فرمودند:

«لَیسَ شَیءٌ أَحَبَّ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنَ الْعَفَافِ وَ التَّقْوی وَ لَیسَ شَیءٌ أَبْغَضَ إِلَى اللَّهِ مِنَ الْبُخْلِ وَ الْکَذِب؛ هیچ چیز نزد خداوند محبوب‌تر از عفت و تقوا نیست و هیچ چیز نزد خدا مبغوض‌تر از بخل و دروغ نیست.» (الکافی، ج۲، ص۳۳۹) تبدیل کردن استثنا به قاعده و توجیه هر دروغی به عنوان«مصلحت»، ما را به پرتگاه دروغگویی عادتی می‌کشاند.

۳. رشوه؟ شیرینی!

تغییر نام گناه، ماهیت آن را تغییر نمی‌دهد. آنچه ما «شیرینی» یا «هدیه» می‌نامیم، اگر در ازای انجام یا ترک وظیفه‌ای باشد، در حکم «رشوه» است و حرام. رسول خدا (ص) هشدار داده‌اند:

«لَعَنَ اللَّهُ الرَّاشِیَ وَ الْمُرْتَشِیَ وَ الرَّائِشَ (الْوَاسِطَ بَینَهُما)؛ خداوند رشوه‌دهنده، رشوه‌گیرنده و واسطه بین آن دو را لعنت کرده است.» (وسائل الشیعة، ج۱۹، ص۳۵۰)

۴. توبه؟ بعداً که پیر شدم!

این خطرناک‌ترین توجیه است. چه ضمانتی وجود دارد که به پیری برسیم؟ امام علی (ع) در وصیت به امام حسن (ع) فرمودند:

«بَادِرِ الْمَوْتَ وَ أَجْلِبْ عَلَى الْعَمَلِ قَبْلَ الْفَتْرَةِ وَ الْفَتْرَةُ بِالتَّسْوِیف؛ پیش از رسیدن مرز سستی، به سوی مرگ بشتاب و بر [انجام] عمل [صالح] حملهور شو و [بدان که] سستی، از [تسویف و] به تأخیر انداختن [کارها] پدید می‌آید.» (تحف العقول، ص۸۵) تسویف(کار امروز را به فردا انداختن) از حیلت‌های بزرگ شیطان است.

۵. نهی از منکر؟ به کسی چه مربوط!

این نگرش، نافی یکی از ارکان اساسی دین است. امر به معروف و نهی از منکر، مسئولیتی اجتماعی است که سلامت جامعه دینی را تضمین می‌کند. امام حسین (ع) در تبیین قیام عاشورا، یکی از اهداف را «امر به معروف و نهی از منکر» معرفی کردند. نادیده گرفتن این فریضه، به معنای همکاری در گسترش فساد است.

نتیجه‌گیری

این «رساله توجیه‌المسائل» درونی، برخاسته از «هوای نفس» است. درمان آن، «خودآگاهی دینی» و «مراقبه» است. باید در لحظه ارتکاب گناه، با خود بیندیشیم که آیا این توجیه را در پیشگاه الهی که «شنوا» و «بینا»ست، می‌توانیم ارائه دهیم؟ امام کاظم(ع) فرمودند:

«لَیسَ مِنّا مَن لَم یُحاسِبْ نَفْسَهُ فی کُلِّ یَوْم؛ کسی که هر روز خود را مورد محاسبه قرار ندهد، از ما نیست.» (الکافی، ج۲، ص۴۵۳)

بیایید پیش از آنکه در قیامت مورد محاسبه قرار گیریم، در دنیا خودمان را محاسبه کنیم و این رساله دروغین را پاره کنیم.

منابع: ۱.الکافی، شیخ کلینی. ۲.غرر الحکم و درر الکلم، آمدی. ۳.وسائل الشیعة، شیخ حر عاملی. ۴.تحف العقول، ابن شعبه حرانی.

حاشیه‌سازی بزرگ در پخش زنده صداوسیما؛ وقتی مجریان از خواندن یک آیه ساده درماندند!

آبرو‌ریزی در صداوسیما در برنامه پخش زنده!

🔻📽 ناتوانی مجریان در خواندن «آیه وَإِن یَکاد» از روی تابلو و پاس‌دادن آن به یکدیگر!

این اتفاق، نشانه‌ای روشن از فقر فرهنگی و فاصله گرفتن از قرآن کریم در دستگاه‌های فرهنگی است.

وقتی مجریان تلویزیون نتوانند آیه‌ای را بخوانند که سال‌هاست بر سر در بسیاری از خانه‌ها نصب است و تقریباً همه مردم با آن آشنایی دارند؛

یعنی باید جدی‌تر از همیشه بپرسیم:

دقیقاً چه بر سر آموزش، فرهنگ و هویت دینی ما آمده است؟