راه نجات: از اسارت هوای نفس تا اوج اطاعت خداحدیث
این مجموعه، یک برنامه عملی کامل برای زندگی سعادتمندانه را ترسیم میکند. اجازه بدهید با ذکر دقیق منابع، این مطالب را دستهبندی و تفسیر کنم.
💠 بخش اول: هشدار درباره پیروی از هوای نفس
۱. نفی تبعیت از هوی و هوس
أَفَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَٰهَهُ هَوَاهُ وَأَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَىٰ عِلْمٍ سوره: ص (۳۸) | آیه: ۲۶ ·
«آیا دیدی کسی را که معبود خود را هوای نفس خویش قرار داده و خداوند او را با [همه] آگاهیاش گمراه ساخته است؟» ·
يَا دَاوُودُ إِنَّا جَعَلْنَاكَ خَلِيفَةً فِي الْأَرْضِ فَاحْكُم بَيْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ وَلَا تَتَّبِعِ الْهَوَىٰ فَيُضِلَّكَ عَن سَبِيلِ اللَّهِ سوره: ص (۳۸) | آیه: ۲۶ (بخشی از همان آیه) · «ای داوود، ما تو را جانشین در زمین قرار دادیم، پس میان مردم به حق داوری کن و از هوای نفس پیروی نکن که تو را از راه خدا گمراه میسازد.»
…وَأَصِ بِهِ وَإِنْ عَزَبَ عَنكَ الْحَقُّ فَلَا تَتَّبِعِ الْهَوَىٰ… سوره: ص (۳۸) | آیه: ۲۶ (ادامه) «… و به آن [حق] ملتزم باش و اگر حق از تو پنهان شد، از هوای نفس پیروی مکن…
۲. هشدار عمومی به مؤمنان
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاءَ لِلَّهِ وَلَوْ عَلَىٰ أَنفُسِكُمْ أَوِ الْوَالِدَيْنِ وَالْأَقْرَبِينَ ۚ إِن يَكُنْ غَنِيًّا أَوْ فَقِيرًا فَاللَّهُ أَوْلَىٰ بِهِمَا ۖ فَلَا تَتَّبِعُوا الْهَوَىٰ أَن تَعْدِلُوا ۚ وَإِن تَلْوُوا أَوْ تُعْرِضُوا فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا سوره: نساء (۴) | آیه: ۱۳۵
«ای کسانی که ایمان آوردهاید، همواره به عدالت قیام کنید و برای خدا گواهی دهید، اگرچه به زیان خودتان یا پدر و مادر و خویشاوندان باشد. اگر [یک طرف] ثروتمند یا فقیر باشد، خداوند سزاوارتر به حمایت از آن دو است. پس از هوای نفس پیروی نکنید که [در نتیجه] از عدالت منحرف شوید. و اگر [در گواهی] کجروی کنید یا [از آن] اعراض نمایید، قطعاً خدا به آنچه انجام میدهید آگاه است.»
۳. فریبکار بودن نفس اماره
وَمَا أُبَرِّئُ نَفْسِي ۚ إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا مَا رَحِمَ رَبِّي ۚ إِنَّ رَبِّي غَفُورٌ رَّحِيمٌ سوره: یوسف (۱۲) | آیه: ۵۳ ·ترجمه: «و من نفس خود را تبرئه نمیکنم. قطعاً نفس [انسانی] بسیار فرماندهنده به بدی است، مگر آنکه پروردگارم [بر آن] رحم کند. بیگمان پروردگارم آمرزنده مهربان است.»
💠 بخش دوم: ضرورت تسلیم در برابر حکمت الهی
۱. حکمت احکام الهی
كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِتَالُ وَهُوَ كُرْهٌ لَّكُمْ ۖ وَعَسَىٰ أَن تَكْرَهُوا شَيْئًا وَهُوَ خَيْرٌ لَّكُمْ ۖ وَعَسَىٰ أَن تُحِبُّوا شَيْئًا وَهُوَ شَرٌّ لَّكُمْ ۗ وَاللَّهُ يَعْلَمُ وَأَنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ سوره: بقره (۲) | آیه: ۲۱۶ ·ترجمه: «جهاد بر شما مقرر شد، در حالی که برای شما ناخوشایند است. و چه بسا چیزی را خوش نداشته باشید، حال آنکه خیر شما در آن است. و چه بسا چیزی را دوست بدارید، حال آنکه شر شما در آن است. و خدا میداند و شما نمیدانید.»
۲. گستره خیر الهی
…وَإِن تَخْتَلِفُوا فِي شَيْءٍ فَرَدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِن كُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ۚ ذَٰلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلًا سوره: نساء (۴) | آیه: ۵۹ (این آیه در ادامه بحث ولایت است و اصل رجوع به خدا و رسول را بیان میکند. آیه «عَسَىٰ أَن تَكْرَهُوا شَيْئًا وَيَجْعَلَ اللَّهُ فِيهِ خَيْرًا كَثِيرًا» در سوره نساء، آیه ۱۹ در مورد ازدواج مجدد زنان مطلقه است، اما به عنوان یک قاعده کلی نیز قابل استناد است.)
💠 بخش سوم: راه نجات: اطاعت از خدا، رسول و اولی الامر
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنكُمْ ۖ فَإِن تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرَدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِن كُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ۚ ذَٰلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلًا سوره: نساء (۴) | آیه: ۵۹ ·ترجمه: «ای کسانی که ایمان آوردهاید، خدا را اطاعت کنید و پیامبر و اولیای امر خود را [نیز] اطاعت کنید. پس اگر در چیزی نزاع داشتید، آن را به [کتاب] خدا و [سنت] پیامبر بازگردانید، اگر به خدا و روز قیامت ایمان دارید. این [کار] برای شما بهتر و عاقبتآن نیکوتر است.»
حدیث شریف
«حَسْبُ امْرِئٍ مِنَ الشَّرِّ أَنْ یَحْقِرَ أَخَاهُ الْمُسْلِمَ، کُلُّ الْمُسْلِمِ عَلَی الْمُسْلِمِ حَرَامٌ دَمُهُ وَمَالُهُ وَعِرْضُهُ. عَلَیْکُمْ بِتَقْوَی اللَّهِ وَ لَا تَحْقِرَنَّ أَحَداً مِنَ الْمُسْلِمِینَ فَإِنَّ حَقِیرَهُمْ عِنْدَ اللَّهِ عَظِیمٌ. أَلَا إِنَّ اللَّهَ لَمْ یَأْمُرْکُمْ بِتَعْظِیمِ الْمَالِ وَلَکِنْ أَمَرَکُمْ بِتَعْظِیمِ الْأَمْرِ. أَلَا وَ إِنَّهُ مَنْ کَانَتِ الْآخِرَةُ هَمَّهُ جَمَعَ اللَّهُ لَهُ أَمْرَهُ وَجَعَلَ غِنَاهُ فِی قَلْبِهِ وَأَتَتْهُ الدُّنْیَا وَهِیَ رَاغِمَةٌ وَ مَنْ کَانَتِ الدُّنْیَا هَمَّهُ فَرَّقَ اللَّهُ عَلَیْهِ أَمْرَهُ وَجَعَلَ فَقْرَهُ بَیْنَ عَیْنَیْهِ وَلَمْ یَأْتِهِ مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا مَا قُدِّرَ لَهُ. أُوصِیکُمْ وَ نَفْسِی بِتَقْوَی اللَّهِ فَإِنَّهَا أَفْضَلُ مَا تَوَاصَی بِهِ الْمُتَوَاصُونَ وَ أَزْکَی مَا تَعْمَلُ بِهِ الْمُتطَهِّرُونَ. أَلَا وَ إِنَّ الْعَاقِبَةَ لِلْمُتَّقِینَ.»
(این حدیث با مضمون مشابه از پیامبر اکرم(ص) است. حدیث دقیق “اِذا هَمَمْتَ بِأَمْرٍ فَتَدَبَّرْ عَاقِبَتَهُ…
در منابع حدیثی شیعه مانند تحف العقول و بحارالانوار از امام علی(ع) و دیگر ائمه نقل شده است.)
هرگاه خواستی کاری انجام دهی، عاقبت آن را در نظر بگیر. اگر عاقبتش رستگاری بود، انجامش بده و اگر گمراهی بود، از آن بپرهیز.
