فرهنگی

تفسیر یک حکمت ناب از امام علی (ع) درباره مدیریت خشم و دشمنی

 امام علی(علیه السلام) در گفتاری گهربار به مردی که مشاهده کرد با شتاب و تلاش فراوان برای ضرر زدن به دشمنش، در حال آسیب زدن به خود بود، فرمودند:

“إِنَّمَا أَنْتَ كَالطَّاعِنِ نَفْسَهُ لِيَقْتُلَ رِدْفَهُ” “تو همانند کسی هستی که نیزه در بدن خودش فرو می‌کند تا کسی را که پشت سرش (یا در کنارش) است بکشد.”

تفسیر و تحلیل حکمت:

این تشبیه کوتاه امام (ع)، دریایی از معنا را در خود جای داده است. بیایید این تصویر را واکاوی کنیم:

1. “نیزه در بدن خود فرو بردن” (طاعن نفسه): این بخش از کلام حضرت، به اقدامات مخرب و عجولانه ما اشاره دارد. وقتی ما اسیر خشم و کینه‌توزی می‌شویم، برای ضربه زدن به دشمن، دست به اقداماتی می‌زنیم که بیشترین آسیب را به خودمان می‌زند. این آسیب می‌تواند شامل:

   · آسیب روحی و روانی (افزایش خشم، استرس و کینه)

   · آسیب اجتماعی (از دست دادن اعتبار، قطع روابط مفید)

   · آسیب مادی (صرف هزینه و انرژی فراوان برای انتقام)

   · آسیب اخروی (خروج از مدار عدالت و انصاف) باشد.

   ما با این کار، در حقیقت “نیزه” غضب و تعصب را پیش از آنکه به دشمن برسانیم، در وجود خودمان فرومی‌کنیم.

2. “تا دیگری را بکشد” (لیقتل ردفه): هدف نهایی در این تصویر، کشتن “رف” (همراه یا فرد کناری) است. اما این هدف، با یک فاجعه بزرگ همراه است. این بخش از کلام امام هشدار می‌دهد که حتی اگر شما در نهایت به دشمنت ضرر هم برسانی، این پیروزی، یک پیروزی پرهزینه و شکست‌آمیز است. زیرا شما جان خود را در این راه از دست داده‌اید. چه سود که دشمن را زمین‌گیر کنی، اما خودت بر زمین بیفتی؟

پیام کاربردی و امروزی حکمت:

این حکمت تنها مربوط به دشمنی‌های شخصی در ۱۴۰۰ سال پیش نیست. امروز ما در زندگی روزمره، در فضای مجازی، در محیط کار و در روابط اجتماعی، مصادیق فراوانی از این رفتار را مشاهده می‌کنیم:

· در فضای مجازی: وقتی برای تخریب یک فرد یا جریان مقابل، شروع به انتشار مطالب غیرمستند و توهین‌آمیز می‌کنیم، ابتدا اعتبار شخصیتمان را از دست می‌دهیم (نیزه به خود) و سپس ممکن است طرف مقابل را هم تخریب کنیم.

· در محیط کار: وقتی از روی رقابت ناسالم، پروژه‌ای را خراب می‌کنیم تا همکارمان شکست بخورد، در نهایت به اعتبار کل مجموعه و موقعیت خودمان آسیب می‌زنیم.

· در زندگی شخصی: وقتی برای تنبیه دیگران، قهرهای طولانی یا رفتارهای تند را در پیش می‌گیریم، آرامش و سلامت روان خودمان را قربانی می‌کنیم.

نتیجه‌گیری:

امام علی (ع) به ما می‌آموزد که عاقلانه نیست برای آسیب زدن به دیگری، خود را نابود کنیم. خردمند کسی است که در مواجهه با دشمنی‌ها و تعارضات، هزینه-فایده اقدام خود را می‌سنجد و اجازه نمی‌دهد کینه و خشم، بر عقل و تدبیرش چیره شود. گاهی بهترین انتقام، زندگی کردن با عزت و موفقیت است، نه آنکه خود را نیزه‌زنان به میدان نبرد بفرستیم که اولین قربانی آن، خودمان خواهیم بود.

رابطه با نوجوانت را متحول کن! کلیدش در دستان خودت است

همه ما در برقراری ارتباط با نوجوانمان گاهی احساس درماندگی می‌کنیم. اما راز این تغییر، از خودمان شروع می‌شود.

✨ تحول در “من” والد: پیش از هر چیز،به رفتار، گفتار، عادت‌ها و شیوه‌های عملی خودتان نگاهی عمیق بیندازید. 🔍 قول بدهید: اگر بتوانید خودتان را در سه ماه تغییر دهید، مطمئن باشید که پسر یا دختر نوجوانتان را نیز با خردمندی و آرامش “اداره” خواهید کرد.

هفت گام عملی برای عبور از بحران نوجوانی:

1. دانش‌تان را به‌روز کنید

🧠 اطلاعات خود را درباره این دوره حساس و پرچالش بالا ببرید. با ویژگی‌های روانی و جسمانی نوجوان آشنا شوید.

2. گوش کردن را جایگزین سخنرانی کنید

👂 بیشتر از آنکه صحبت کنید، شنونده‌ای فعال باشید. همین کار معجزه می‌کند.

3. فضای امن عاطفی ایجاد کنید

🏡 به جای القای احساس بی‌اهمیتی و انزوا، موقعیت‌های استرس‌زا را برایش به حداقل برسانید و به او کمک کنید تا حتی برای کوچک‌ترین مشکلاتش، راه‌حل‌هایی ارائه دهد.

4. سرزنش را حذف کنید

🚫 اگر احساس کردید مقصر است، به جای سرزنشِ مستقیم، از او سؤال بپرسید: «اگر می‌توانستی این کار را دوباره تکرار کنی، آیا کاری متفاوت انجام می‌دادی؟»

5. واکنش‌های سریع و تایید نکنید

⏳ قبل از گفتن حتی یک کلمه، مکث کنید. روی شنیدن کامل ماجرا و درک افکار و احساساتش تمرکز کنید.

6. با “من” صحبت کنید

💬 از جملات “من” محور برای بیان احساسات و افکار خود استفاده کنید. مثلاً به جای «تو همیشه…» بگویید: «من نگران می‌شوم وقتی…»

7. مشوق استقلال در حل مسئله باشید

💡 به او کمک کنید احساساتش را بیان کند و سپس خودش با “طوفان فکری” راه‌حل‌ها را کشف کند. شما فقط راهنما باشید.

پایان بخشیدن به جنگ قدرت

❗️به یاد داشته باشید: چگونگی رفتار شما به عنوان والد، می‌تواند تاثیری مستقیم و مادام‌العمر در شکل‌گیری شخصیت، اعتمادبه‌نفس و آینده عاطفی او داشته باشد.

قدم نهایی: اگر احساس کردید در گرداب مشکلات گرفتار شده‌اید،هرگز از کمک گرفتن از روانشناس و متخصص خجالت نکشید. این کار نشانه خرد و مسئولیت‌پذیری شماست.

پینوشت: این مسیر، مسابقه نیست؛ یک سفر تحول‌بخش است. برای خودتان و نوجوان دلبندتان، زمان و مهر بگذارید. 🌱

 توبه بدعت‌گذاران؛ چرا پذیرفته نیست؟ + وظیفه ما در قبال گمراهان

مقدمه: در دنیای پرآشوب امروز که موج شبهات و عقاید نوظهور،پایه‌های ایمان بسیاری را متزلزل کرده است، شناخت مرز حق و باطل و وظیفه در برابر انحرافات، بیش از هر زمان دیگری ضروری است. قرآن کریم و روایات اهل بیت (علیهم السلام) به صراحت، هم نشانه‌های اهل بدعت و فرقه‌گرایی را بیان کرده‌اند و هم تکلیف امت را در قبال آنان مشخص نموده‌اند. این نوشتار، نگاهی دارد به تفسیر آیه‌ای مهم و دو روایت کلیدی در این زمینه.

تفسیر آیه: هشدار به فرقه‌گرایان خداوند متعال در آیه ۱۵۹ سوره انعام می‌فرماید:

إِنَّ الَّذِينَ فَرَّقُوا دِينَهُمْ وَكَانُوا شِيَعًا لَّسْتَ مِنْهُمْ فِي شَيْءٍ

«به راستی کسانی که دین خود را پراکنده ساختند و به گروه‌ها و فرقه‌های مختلف تقسیم شدند، تو [ای پیامبر] هیچ‌گونه پیوند و ارتباطی با آنان نداری.»

این آیه، شدیدترین نوع برائت و بیزاری را از کسانی بیان می‌کند که با ایجاد تفرقه در دین، به تشتت و چنددستگی دامن می‌زنند. اینان کسانی هستند که با تفسیرهای شخصی و خارج از چارچوب وحی، وحدت کلمه مسلمانان را شکسته و “شعیعاً” (گروه‌گروه) می‌شوند.

روایت اول: بی‌تابی بدعت‌گذاران در ذیل این آیه و سایر آیات مرتبط،روایاتی نقل شده که بر این موضع تأکید می‌کنند. از جمله روایتی است که می‌فرماید:

«أَصْحَابُ الْبِدَعِ وَ أَصْحَابُ الْأَهْوَاءِ، لَيْسَ لَهُمْ تَوْبَةٌ، أَنَا مِنْهُمْ بَرِيءٌ وَ هُمْ مِنِّي بُرَاءٌ»

«اهل بدعت و هواپرستان، توبه‌ای برایشان نیست [یا توبه آنان پذیرفته نیست]. من از آنان بیزارم و آنان نیز از من بیزارند.»

این حدیث شریف، چند پیام مهم دارد:

1. خطر بدعت: بدعت گذاشتن در دین، تنها یک خطای ساده نیست؛ بلکه گناهی است که ریشه توبه را در دل فرد می‌سوزاند و قلب را به سمت انحراف و عناد می‌کشاند.

2. پذیرفته نبودن توبه: این عبارت می‌تواند اشاره به این داشته باشد که ماهیت بدعت‌گذار، لجوج و مستکبر است و به دنبال توبه واقعی نمی‌رود؛ یا اینکه به دلیل فساد گسترده‌ای که در جامعه ایجاد می‌کند، توبه شخصی او بدون جبران آثار شومش کافی نیست.

3. دو طرفه بودن بیزاری: بیزاری تنها از سوی پیامبر (ص) نیست، بلکه بدعت‌گذاران نیز به دلیل دشمنی با حق، از مسیر ایشان بیزارند.

روایت دوم: وظیفه عملی ما در برابر بدعت‌گذاران اما تکلیف ما به عنوان یک مسلمان در برابر این افراد چیست؟آیا فقط باید ساکت نشست؟ پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در حدیثی بسیار روشنگر می‌فرمایند:

«هنگامی که پس از من، اهل شک و بدعت را دیدید، پس

[۱] آشکارا از آنان بیزاری جویید،

[۲] و بسیار آنان را [با بیان باطلشان] دشنام دهید و [۳] درباره‌شان [حقایق را] بگویید

و [۴] به آنان بتازید [و افشاگری کنید] تا در تباه کردن اسلام طمع نکنند،

و [۵] مردم از آنان بر حذر باشند و از بدعت‌هایشان چیزی نیاموزند.

خداوند به خاطر این کار برای شما حسنات می‌نویسد و به سبب آن، درجات شما را در آخرت بالا می‌برد.»

این فرمان پیامبر، یک استراتژی کامل برای “مبارزه فرهنگی” با انحرافات است:

· بیزاری جستن (ابراء): اولین قدم، تعیین مرز است. جامعه ایمانی باید بداند که با این افراد هیچ سنخیتی ندارد.

· سبّ و وقبیعه: این به معنای فحاشی و توهین شخصی نیست، بلکه به معنای “بیان عیوب و نقاط ضعف فکری و عقیدتی” آنان است. یعنی باید چهره زشت و باطل آنان برای مردم آشکار شود.

· تهاجم فرهنگی (ناهبوهُم): باید با آنان مقابله و برخورد فعالانه و تهاجمی داشت؛ نه منفعل. این برخورد، برای ناامید کردن آنان از فاسد کردن جامعه است.

· هدف نهایی: هدف نهایی، “حفظ جامعه از گمراهی” و “نرسیدن صدای باطل به گوش مردم” است.

نتیجه‌گیری و پیام اصلی: قرآن و عترت به ما می‌آموزند که در برابر کسانی که با بدعت‌ها و افکار انحرافی،اساس دین را نشانه رفته‌اند، سکوت و تسامح جایز نیست. این یک جهاد فرهنگی است که پاداش آن، “حسنات” و “درجات عالی اخروی” ذکر شده است. البته این مبارزه، نیاز به “علم"، “تدبیر” و “شناخت دقیق بدعت از سنت” دارد که در درجه اول بر عهده علما و سپس بر تک‌تک مبلغان و مذهبیون است. ما موظفیم با روشنگری و افشاگری، دین را از تحریف نجات دهیم و جامعه را از گزند گمراهان مصون داریم.

فاطمی‌ترین سبک مبارزه؛ الگویی همیشه زنده برای جهاد تبیین

✨ تو هم می‌توانی یک مبارز جهاد تبیین باشی؛ حتی اگر “تک‌نفر” باشی!

گاهی فکر می‌کنیم تأثیرگذاری حتماً نیاز به جمعیت زیاد دارد. اما قرآن به ما یادآوری می‌کند: «تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنَی وَفُرَادَی» (برای خدا، دو نفر دو نفر و تک‌تک قیام کنید - سبا/۴۶). حضرت زهرا (س) به ما نشان دادند که یک نفر هم اگر با ایمان و استوار باشد، می‌تواند مارپیچ سکوت را بشکند و تاریخ را تغییر دهد.

۱. نترس و شجاع باش! از قضاوت و حرف مردم نهراس.فاطمه‌زهرا (س) در جامعه‌ای که جریان غالب بر ضد حق بود، تنها ایستاد و شجاعانه از حریم ولایت دفاع کرد. تبیین حق، همیشه محبوب نیست، اما همیشه ضروری است.

۲. محکم و صریح حرف بزن! در دفاع از حق،ضعف و تعارف جایگاهی ندارد. کلامت باید مانند خطبه فدکیه، صریح، مستدل و جاننشین باشد. وقتی با منطق محکم و بیان شیوا سخن بگویی، حق در جان مخاطب نفوذ می‌کند.

۳. سلاح قرآن را فراموش نکن! نور قرآن را دست کم نگیر.در میدان تبیین، از آیات الهی استفاده کن تا فطرت‌های پاک را بیدار کنی. حضرت زهرا (س) در همان خطبه تاریخی، پیوندی ناگسستنی بین کلام خود و آیات قرآن ایجاد کردند.

۴. گاهی تبیین، “گریه” دارد! جهاد تبیین فقط با سخنرانی و نوشتن نیست.کنشگری عاطفی، یکی از قدرتمندترین ابزارهاست. گریه‌های مداوم حضرت زهرا (س) همراه با بیان علت ناراحتی‌اشان، خودش یک “بیان عملی” بود برای نشان دادن انحراف جامعه از مسیر حق. اینجاست که یک نگاه، یک اشک و یک سکوت پرمعنا، خود به ابزار تبیین تبدیل می‌شود.

۵. مراقب “عافیت‌طلبی” باش! هشدار حضرت زهرا(س) به همه ماست: مذمت مومنانی که فرمان جهاد را می‌شنوند، اما حاضر نیستند برای آن هزینه‌ای بپردازند. جهاد تبیین، هزینه دارد؛ هزینه آرامش، هزینه محبوبیت و گاهی هزینه‌های بیشتر. آنکه فقط نظاره‌گر است و حاضر نیست برای دفاع از حق، از “عافیت” خود بگذرد، مورد سرزنش بانوی جهاد تبیین قرار گرفته است.

🌱 پس بیا و فاطمی‌وار در میدان حاضر شو. حتی اگر تک‌نفر باشی، حتی اگر با گریه‌ات حق را فریاد بزنی و حتی اگر منطق قرآن سلاح تو باشد. جهاد تبیین، سبک زندگی فاطمی است.

سکوت علی(ع) در برابر مصیبت فاطمه(س)، عین شجاعت بود

چرا حضرت علی(ع) - که فاتح خیبر بود - در برابر حوادث خانه حضرت زهرا(س) سکوت کردند؟ پاسخ را باید درکلام خود امام جستجو کرد:

«دیدم نه مرا یاری است، نه مدافعی… پس دریغم آمد که اهل بیتم را به کام مرگ کشانم.» (خطبه ۲۱۷ نهج البلاغه)

سکوت امام، عین شجاعت و حکمت بود؛ چرا که:

· هرگونه درگیری مسلحانه، به نابودی اسلام نوپا می‌انجامید.

· دشمنان خارجی (رومیان) و داخلی (مرتدان) در کمین بودند.

· امام می‌فرمایند: «اگر ترس از بازگشت کفر نبود، با آنان به گونه‌ای دیگر رفتار می‌کردم.» این سکوت،مقدمه‌ای شد برای حفظ اسلام و تداوم خط ولایت تا امروز.