فرهنگی

 هدایت باطنی؛ نوری که حتی در غیبت امام زمان در زندگی ما می‌درخشد

وقتی سخن از امام زمان (عج) به میان می‌آید، بسیاری از ما به یاد ظاهرِ قضیه می‌افتیم: امام غایبی که روزی خواهد آمد و جهان را پر از عدل می‌کند. اما آیا نقش امام تنها منحصر به زمان ظهور است؟

متن عمیق “نگاهی دوباره به جایگاه امام زمان” به ما یادآوری می‌کند که امامت، پیش از هر چیز، یک “هدایت باطنی” است.

یعنی امام، حتی در دوران غیبت، به قلب‌ها و اعمال ما اشراف دارد، زمینه‌های رشد و هدایت ما را فراهم می‌کند و مانند خورشید پشت ابر، نورش به زندگی‌مان می‌تابد.

این نگاه، زندگی ما را دگرگون می‌کند. اگر باور کنیم که لحظه‌به‌لحظه در محضر امام حاضریم، همان‌گونه که اگر در حضور یک مرجع بزرگ باشیم مراقب گفتار و کردار خود هستیم، در تمام زندگی‌مان دقت و معنویت خاصی جاری می‌شود.

این همان “معرفت امام” است که در روایت آمده: «مَن ماتَ و لَم یَعرِفْ امامَ زمانِهِ ماتَ میتَةً جاهِلیَّةً». این معرفت، تنها دانستن نام و نسب نیست؛ بلکه شناخت نقش زنده و فعال امام در نظام هستی و در زندگی شخصی خودمان است.

معرفت؛ کلید اصلی خوف و امید واقعی

چرا برخی از مردم از خدا نمی‌ترسند؟ چرا برخی دیگر، آن‌قدر در ترس فرو می‌روند که از رحمتش ناامید می‌شوند؟ پاسخ در یک کلمه است: معرفت.

مقام معظم رهبری در شرح حدیث خوف و رجاء می‌فرمایند: «هرچه معرفت انسان بیشتر باشد، خوف بیشتر است.»

یک کودک دو‌ساله از یک فرد قدرتمند نمی‌ترسد، چون قدرت او را درک نمی‌کند. اما یک بزرگسال که می‌داند آن فرد چه توانایی‌هایی دارد، با احترام و احتیاط با او برخورد می‌کند.

در برابر خدا نیز چنین است: اگر عظمت او را بشناسیم، هم خوفی سالم در دل ما می‌نشیند — نه ترسی فلج‌کننده — و هم امیدی واقعی به رحمتش پیدا می‌کنیم. این معرفت، از طریق تفکر در آیات الهی، مطالعه سخنان اهل‌بیت (علیهم‌السلام) و خلوت با خدا در نماز و دعا به دست می‌آید.

پس اگر احساس می‌کنیم خوف یا امیدمان در برابر خدا متعادل نیست، باید در شناخت خود از خدا بازنگری کنیم. زیرا تنها با شناخت واقعی پروردگار است که می‌توان هم از او ترسید و هم به او امید بست — نه از روی جهل، بلکه از روی آگاهی.

تعادل طلایی: چگونه هم از خدا بترسیم، هم به او امید داشته باشیم؟

در روایتی عمیق از امام صادق (علیه‌السلام) آمده است: «آن‌چنان به خدا امید داشته باش که تو را بر معصیت او گستاخ نسازد، و آن‌چنان از خدا بترس که تو را از رحمتش ناامید نکند.»

این کلام، کلید یک زندگی متعادل و پویای معنوی است. بسیاری از ما در میانه دو سر طیف گرفتاریم: یا چنان غرق در امید بی‌حد به رحمت خدا می‌شویم که گویی گناه برایمان بی‌تفاوت است، یا چنان در ترس و هراس از عذاب الهی فرو می‌رویم که از رحمت بی‌کران او ناامید می‌شویم.

امام (ع) به ما می‌آموزد که رجاء (امید) و خوف (ترس) دو بال پرواز به سوی خدایند. اگر یک بال شکسته باشد، پرواز ممکن نیست.

امید بی‌حد، ما را به «اغترار بالله» می‌کشاند؛ حالتی که انسان گمان می‌کند هرچه بکند، خدا او را می‌بخشد. اما ترس بی‌اندازه نیز انسان را از حرکت بازمی‌دارد و او را در ناامیدی فرو می‌برد.

راه میانه این است: هم با توکل و امید به لطف خدا زندگی کنیم، هم با وقار و خوف از مقامش، مرزهای حریمش را پاس بداریم. این تعادل، زندگی را هم با معنا می‌کند و هم با حرکت.

صبر؛ سرمایه‌ای که انسان را به فرشته‌گی نزدیک می‌کند

امام علی (علیه‌السلام) در نهج‌البلاغه می‌فرمایند: «نزدیک است که انسان عفیف از شدت پاکی، فرشته‌ای از فرشتگان خدا شود». این سخن گواهی است بر اینکه صبر و عفت تنها یک فضیلت اخلاقی نیست، بلکه پلی است برای تبدیلی وجودی.

گاهی صبر در برابر گناه چنان سنگین است که انسان احساس می‌کند در حال از دست دادن بخشی از زندگی است. اما در حقیقت، او در حال به دست آوردن حیاتی بالاتر است.

در روایت است که کسی که عاشق شود، اما برای پاسداری از حریم الهی عفت پیشه کند و در این راه حتی جان بسپارد، نزد خدا شهید محسوب می‌شود.

این نشان می‌دهد که ارزش صبر بر گناه و مقاومت درونی، گاهی از شهادت در راه خدا کمتر نیست. زیرا این نبرد، نبردی است در سکوت، بدون تشویق مردم، و در تنهایی.

پس بیایید صبر را همچون گنجی پنهان ببینیم که نه تنها دنیای ما را آرام می‌کند، بلکه آخرت ما را نیز نورانی می‌سازد.

 نفس اماره؛ بزرگترین دشمن درونی و هنر ایستادگی در برابر آن

در روایتی از معصومین (علیهم‌السلام) آمده است: بدترین دشمن تو، نفسی است که بین دو پهلویت جای گرفته. این دشمن درونی — نفس اماره — هر لحظه ما را به سوی گناه، سستی در عبادت و بی‌تابی در مصیبت می‌کشاند.

اما چرا مبارزه با این دشمن، از جنگ با دشمنان بیرونی سخت‌تر است؟ زیرا نفس اماره با ما زندگی می‌کند، با زبان خودمان با ما سخن می‌گوید و خواسته‌هایش را به رنگ خواسته‌های منطقی و طبیعی نشان می‌دهد.

اینجاست که صبر به میدان می‌آید. صبر در اینجا تنها تحمل درد نیست؛ هنر ایستادگی در برابر طوفان خواهش‌های نفس است. مانند کسی که در اوج جوانی و غریزه، چشم خود را از نگاه حرام می‌بندد — نه به خاطر ترس از مردم، بلکه به خاطر خشنودی خدا. این صبر، شجاعتی خاموش اما عمیق است.

اگر بتوانیم در این نبرد درونی پیروز شویم، گوی بزرگترین جهاد را به دست آورده‌ایم. جهادی که پیامبر (ص) فرمودند: «مجاهد کسی است که با نفس خویش بجنگد».