فرهنگی

 ✍پیام حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای به همایش بین‌المللی یکصدمین سالگشت بازتأسیس حوزه علمیه‌ قم

🔹️رهبر انقلاب اسلامی: مهمترین وظیفه حوزه، بلاغ مبین وزمینه‌سازی برای تمدن نوین اسلامی است

🔹️تحقق حوزه‌ی تمدن‌ساز با تربیت «مجاهد فرهنگیِ مهذّب» و «نوآور»

✏️حضرت آیت‌‌الله خامنه‌ای رهبر انقلاب اسلامی در پیامی به همایش «یکصدمین سال‌گشت بازتأسیس حوزه علمیه قم»، ضمن تبیین عناصر و کارکِردهای گوناگون حوزه به بیان الزامات تحقق یک «حوزه پیشرو و سرآمد» که نوآور، بالنده، به‌روز، پاسخگوی مسائل نوپدید، مهذّب، دارای روحیه پیشرفت و مجاهدت و هویت انقلابی و همچنین مستعد برای طراحی نظامات اداره جامعه است، پرداختند و تأکید کردند: مهمترین وظیفه حوزه «بلاغ مبین» است که از برترین مصادیق آن ترسیم خطوط اصلی و فرعی تمدّن نوین اسلامی و تبیین و ترویج و فرهنگ‌‌سازی آن در جامعه است.

✏️رهبر انقلاب اسلامی در ابتدای پیام خود به بیان تاریخچه شکل‌گیری حوزه مبارک قم در میانه‌ی‌ حوادث بزرگ و سهمگینِ طلیعه‌ی قرن چهاردهم هجری شمسی و نقش آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری در بنیان‌گذاری و ماندگاری و رشد حوزه پرداختند

و افزودند: یکی از افتخارات حوزه علمیه قم این است که از آن خورشیدی چون حضرت روح‌الله سر برآورد و این حوزه در کمتر از شش ‌دهه، قدرت معنوی و وجهه‌ی‌ مردمی خود را به آنجا رساند که توانست رژیم خائن و فاسد و فاسق پادشاهی را به دست مردم ریشه‌کن کند و پس از قرنها، اسلام را در جایگاه حاکمیّت سیاسی کشور بنشاند.

امام محمد باقر علیه السلام:

الإِبقاءُ عَلَی العَمَلِ أشَدُّ مِنَ العَمَلِ. قالَ: و مَا الإِبقاءُ عَلَی العَمَلِ؟ قالَ علیه‌السلام: یَصِلُ الرَّجُلُ بِصِلَةٍ ویُنفِقُ نَفَقَةً لِلّهِ وَحدَهُ لا شَریکَ لَهُ، فَکُتِبَ لَهُ سِرّا، ثُمَّ یَذکُرُها فَتُمحی فَتُکتَبُ لَهُ عَلانِیَةً، ثُمَّ یَذکُرُها فَتُمحی و تُکتَبُ لَهُ رِیاءً.

«نگهداری عمل از خود عمل سخت‏‌تر است». راوی: منظور از نگهداری عمل چیست؟ فرمود: «انسان برای خدای یگانه بی‌‏شریک، بخششی و انفاقی می‌‏کند و این کار برایش عملِ نهانی نوشته می‌‏شود، اما بعد کارش را به زبان می‌‏آورد، در نتیجه، محو می‌‏شود و برایش عملی علنی نوشته می‌‏شود، و باز به زبان می‌‏آورد، و این بار محو می‌‏شود و عملی ریایی نوشته می‌شود(الکافی : ج ۲، ص ۲۹۶، ح ۱۶).

تحلیل حدیث امام محمد باقر (ع) درباره حفظ اخلاص در عمل

امام باقر (ع) در این روایت عمیق از کتاب الکافی به یکی از ظریف‌ترین چالش‌های معنوی اشاره می‌فرمایند: «حفظ اخلاص پس از انجام عمل». این حدیث چند لایهٔ مهم دارد:  

۱. سختیِ حفظ عمل

انجام دادن کار نیک به خودی خود دشوار است، اما نگهداری آن از آلودگی‌های نفسانی مانند ریا و خودنمایی، به مراتب سخت‌تر است. این مفهوم بر ضرورت مراقبت دائمی از نیت تأکید دارد.  

۲. تحول تدریجی عمل

   - مرحله اول (عمل پنهانی) انفاق یا بخشش برای رضای خالص خداوند، به عنوان عملی مخفی و باارزش ثبت می‌شود.  

   - مرحله دوم (عمل آشکار): اگر فرد عملش را بازگو کند، این کار از حالت «پنهان» به «علنی» تغییر می‌یابد و ارزش معنوی آن کاهش می‌یابد.  

   - مرحله سوم (عمل ریایی): تکرار بازگو کردن عمل، آن را به ریا تبدیل می‌کند که نه تنها پاداشی ندارد، بلکه گناه محسوب می‌شود.  

۳. هشدار درباره ریا: امام (ع) به خطر «خودشیفتگی معنوی» اشاره می‌کنند که با بیان کارهای نیک، نفس را فریب می‌دهد و اصل اخلاص را نابود می‌سازد.  

این حدیث آموزه‌ای کلیدی در تهذیب نفس است: ارزش واقعی عمل، نه در کمیت آن، بلکه در حفظ خلوص نیت تا پایان عمر است.  

امیرالمؤمنین علی علیه السلام:ضَمِنْتُ لِسِتَّةَ عَلَی اللّه ِ الْجَنَّةَ، مِنْهُمْ رَجُلٌ خَرَجَ اِلَی الْجُمُعَةِ فَماتَ فَلَهُ الْجَنَّةُ

در محضر خداوند برای شش گروه ضمانت بهشت نموده ام؛ یکی از آنان کسی است که به قصد نماز جمعه از منزل خارج شده و در آن حال مرگ او فرا رسیده است.(وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۱۱)

تحلیل حدیث امام علی (ع) درباره ضمانت بهشت برای خروج به سوی نماز جمعه

امام علی (ع) در این روایت از وسائل الشیعه، به یکی از گروه‌هایی اشاره می‌فرمایند که بهشت برای آنان تضمین شده است: کسی که با نیت شرکت در نماز جمعه از خانه خارج شود و در همین حال مرگش فرا رسد این حدیث چند مفهوم عمیق را بیان می‌کند:  

۱. ارزش نیت خالص: حتی اگر شخص به دلیل مرگ نتواند به نماز جمعه برسد، نیت صادقانه او برای اطاعت از فرمان الهی، موجب رحمت خداوند و ورود به بهشت می‌شود. این تأکید بر اصل قرآنی «إِنَّمَا الْأَعْمَالُ بِالنِّيَّاتِ» (اعمال به نیت‌هاست) است.  

۲. اهمیت نماز جمعه: خروج از خانه برای این فریضه، نشان‌دهنده پایبندی به اجتماع مسلمین و احیای شعائر دینی است که در اسلام جایگاهی ویژه دارد.  

۳. ضمانت الهی با استناد به امیرالمؤمنین: امام علی (ع) به عنوان «باب شهر علم نبوی»، از سوی خداوند حق دارد چنین ضمانتی را اعلام کند که نشان‌دهنده جایگاه والای ایشان در نظام الهی است.  

۴. مرگ در حال طاعت: مرگ در مسیر عبادت، از آرزوهای مؤمنان است و این حدیث آن را به‌عنوان «عاقبت نیک» ترسیم می‌کند.  

أمیرالمؤمنین علی علیه السلام:

مَنْ أَحَبَّنِی وَجَدَنِی عِنْدَ مَمَاتِهِ بِحَیْثُ یُحِبُّ - وَ مَنْ أَبْغَضَنِی وَجَدَنِی عِنْدَ مَمَاتِهِ بِحَیْثُ یَکْرَهُ

هر کس مرا دوست بدارد، مرا به هنگام مرگ می‌بیند، به گونه‌ای که مرا دوست می‌داشت

و هر کس مرا دشمن دارد، مرا به هنگام مرگ می‌بیند، آنچنان که ناگوار و نفرت داشت.(بحارالأنوار، ج ۶، ص۱۸۸)

تحلیل حدیث امام علی (ع) درباره عاقبت دوستداران و دشمنان ایشان 

امام علی (ع) در این حدیث نورانی از بحارالأنوار، به رابطه عمیق میان «محبت به اهل بیت (ع)» و «سرنوشت انسان در لحظات پایانی عمر» اشاره می‌فرمایند. این روایت چند مفهوم کلیدی را بیان می‌کند:  

۱. تجلی محبت در لحظه مرگ

دوستداران امام علی (ع) در آخرین لحظات زندگی، حضرت را به گونه‌ای می‌بینند که با قلبشان هماهنگ است؛ یعنی به شکلی زیبا و مطلوب که آرامش و امید را به روحشان تزریق می‌کند. این نشان می‌دهد محبت به اهل بیت (ع)، تنها یک احساس نیست، بلکه **نور هدایت** در تاریکی‌های مرگ است.  

۲.عذاب دشمنی با اولیای خدا

کسانی که با امام علی (ع) دشمنی می‌کنند، در لحظه مرگ با چهره‌ای ناخوشایند از ایشان روبرو می‌شوند که بازتاب نفرت و دوری آنان از حق است. این تجربه، عذابی روحی پیش از عذاب اخروی است.  

۳. عدالت الهی در تجسم اعمال

این حدیث بر اصل قرآنی «جزای اعمال» تأکید دارد؛ همانگونه که قرآن می‌فرماید: «فَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَیْرًا یَرَهُ وَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ» (زلزال: ۷-۸).  

حضرت امیر علیه السلام:

وَ خَادِعْ نَفْسَكَ فِي الْعِبَادَةِ وَ ارْفُقْ بِهَا وَ لَا تَقْهَرْهَا وَ خُذْ عَفْوَهَا وَ نَشَاطَهَا إِلَّا مَا كَانَ مَكْتُوباً عَلَيْكَ مِنَ الْفَرِيضَةِ

براى عبادت كردن نفْس خود را بفريب و با آن ملايمت كن و به زور [به عبادت ] وادارش مكن و در زمان فراغت و نشاطش او را به عبادت گير ، مگر در عباداتى كه بر تو واجب گشته است كه در اين صورت بايد آنها را به موقع انجام دهى و بر آنها مواظبت كنى.

تحلیل حدیث امام علی (ع) درباره روش هوشمندانه عبادت

امام علی (ع) در این حدیث از غررالحکم، شیوه‌ای ظریف برای تداوم در عبادت ارائه می‌دهند که بر پایه شناخت طبیعت نفس انسان استوار است. کلیدواژه‌های این آموزۀ ناب عبارتند از:  

۱. خادِعْ نَفْسَكَ(نفس را فریب ده)

استفاده از روش‌های غیرمستقیم برای همراه کردن نفس در عبادت، مانند تقسیم وظایف، شروع با اعمال سبک یا استفاده از زمان‌های نشاط روحی.  

۲. ارْفُقْ بِهَا (با آن مهربان باش)

پرهیز از خشونت و اجبار که به کسالت و دلزدگی از عبادت می‌انجامد. عبادت باید با لطافت و درک محدودیت‌های نفس همراه باشد.  

۳.خُذْعَفْوَهَا وَ نَشَاطَهَا(از فرصت‌های آسایش و شوقش استفاده کن)

بهره‌گیری از اوقاتی که نفس آمادگی بیشتری دارد تا عبادت به تجربه‌ای لذت‌بخش تبدیل شود.  

۴.إِلَّا مَا كَانَ مَكْتُوباً عَلَيْكَ مِنَ الْفَرِيضَةِ(مگر در واجبات)

تأکید بر مرزبندی دقیق میان واجبات (که باید در وقت معین و با نظم انجام شوند) و نوافل (که نیازمند انعطاف هستند).  

این حدیث نشان می‌دهد عبادتِ پایدار، نه از راه سختگیری، بلکه با «هوشمندی تربیتی» و درک روانشناختی نفس محقق می‌شود.  

 .