فرهنگی

عقل، پل رسیدن به ایمان: نگاهی به حدیث امام رضا (ع) درباره خردورزی و اعتقاد به خدا

در دنیایی که پرسش‌های اعتقادی همواره مطرح می‌شود، امام رضا (ع) راهنمایی گرانبها ارائه می‌دهند:

«بِالعُقولِ يُعتَقَدُ التَّصديقُ بِاللَّهِ»

یعنی: «به واسطه خردهاست که اعتقاد به خدا حاصل می‌شود.»

این سخن عمیق به ما یادآوری می‌کند که اسلام نه تنها با عقل در تعارض نیست، بلکه از خردورزی به عنوان ابزاری برای رسیدن به یقین و ایمان استقبال می‌کند. عقل، همچون چراغی است که راه شناخت خداوند را برای انسان روشن می‌سازد و از تقلید کورکورانه به سوی ایمانی آگاهانه و استوار رهنمون می‌شود.

امروزه نیز می‌توان با تکیه بر این آموزه، به جوانان و جویندگان حقیقت نشان داد که دین و خرد با یکدیگر همسو هستند و می‌توان از طریق تفکر و تدبر، به باوری ژرف و پایدار دست یافت.

علما: چراغ‌های هدایت و وارثان راستین پیامبران

پیامبر اکرم (ص) در حدیثی گوهربار جایگاه واقعی علما را ترسیم می‌فرمایند:

«العُلَماءُ مَصابيحُ الأرضِ، وَ خُلَفاءُ الأنبياءِ، وَ وَرَثَتِي وَ وَرَثَةُ الأنبياءِ»

یعنی: «علما چراغ‌های روی زمینند، و جانشینان پیامبران، و وارثان من و وارثان پیامبران.»

این کلمات نورانی، رسالتی سنگین و مقامی بلند را برای عالمان دین بیان می‌کند. علما همچون چراغ‌هایی فروزان، تاریکی‌های جهل و گمراهی را از جامعه می‌زدایند و راه سعادت را روشن می‌سازند. آنان جانشینان پیامبران هستند؛ زیرا وظیفه هدایت، تعلیم و تربیت مردم را بر دوش می‌کشند. همچنین، آنان وارثان راستین پیامبران محسوب می‌شوند؛ چرا که میراث پیامبری، یعنی علم و حکمت، در دستان آنان حفظ و منتقل می‌شود.

امروزه نیز تأکید بر نقش علای آگاه، خردمند و متعهد، کلید حفظ هویت دینی و پیشرفت جامعه است

کار را وقتی انجام بده که دلت می‌خواهد: نگاه روانشناختی امام علی (ع) به زمان‌بندی کارها

امام علی (ع) در حکمت ۱۹۳ نهج‌البلاغه درس بزرگی در مورد مدیریت انگیزه و کارایی می‌دهند:

«إِنَّ لِلْقُلُوبِ شَهْوَةً وَ إِقْبَالًا وَ إِدْبَاراً، فَأْتُوهَا مِنْ قِبَلِ شَهْوَتِهَا وَ إِقْبَالِهَا، فَإِنَّ الْقَلْبَ إِذَا أُكْرِهَ عَمِيَ»

یعنی: «دل‌ها را میل و رغبتی است، گاهی روی می‌آورند و گاهی پشت می‌کنند. پس هنگامی که دل‌ها تمایل و روی‌آوری دارند، دست به کار شوید؛ زیرا اگر قلب را به کاری مجبور کنند، کور می‌شود.»

این سخن عمیق، تنها یک توصیه اخلاقی نیست، بلکه نکته‌ای کلیدی در روانشناسی انگیزش و بهره‌وری است. همه ما در زندگی روزمره، تحصیل یا کار احساس کرده‌ایم که گاهی با اشتیاق فراوان کاری را شروع می‌کنیم و گاهی با وجود تلاش، پیشرفتی حاصل نمی‌شود. امام علی (ع) علت این حالت را در «اجبار کردن دل» می‌دانند. وقتی کاری را با اکراه و بدون علاقه درونی انجام دهیم، نه تنها نتیجه مطلوب حاصل نمی‌شود، بلکه ممکن است اثر معکوس داشته باشد و حتی باعث فرسودگی روانی شود.

راهکار عملی این حکمت چیست؟

· کارها را در اوقات اوج انگیزه خود برنامه‌ریزی کنید.

· اگر احساس بی‌میلی کردید، کمی استراحت یا تغییر فعالیت دهید.

· کارهای بزرگ را به بخش‌های کوچک‌تر تقسیم کرده و در زمان‌های اقبال دل انجام دهید.

· به خودتان اجبار بی‌موقع تحمیل نکنید؛ این تنها کارایی شما را کاهش می‌دهد.

این آموزه نه تنها در زندگی شخصی، بلکه در مدیریت و رهبری نیز کاربرد فراوانی دارد. یک مدیر موفق می‌داند که چگونه فضایی ایجاد کند تا افراد با انگیزه و اشتیاق درونی کار کنند، نه با اجبار و ترس.

گاهی هیچ اختلال روانی در کار نیست، فقط مساله بی‌پولی است. 

بی‌پولی فقط نبود پول  نیست؛ محرومیت از امکان انتخاب است.

وقتی پول نیست، جهان کوچک می‌شود، و در تنگنای آن، روان نیز شروع به تحلیل رفتن می‌کند. 

در چنین وضعی، انسان نمی‌تواند «انتخاب کند» بلکه فقط «تاب می‌آورد». و تاب آوردنِ مداوم، همان چیزی است که دیر یا زود جانِ روان را فرسوده می‌سازد.

ما تنها از زخم‌های دوران کودکی رنج نمی‌بریم؛ بلکه از شرایطی رنج می‌کشیم که اجازه نمی‌دهد زخم‌هایمان التیام یابند.

فقر یکی از همین شرایط است. 

فقر روان را در وضعیت دفاعی مزمن قرار می‌دهد؛ حالتی شبیه به بقاء در میدان جنگ. 

در این حالت، ذهن مدام می‌کوشد با کمترین منابع بیشترین تاب‌آوری را نشان دهد: 

تحملِ شغلی که خسته‌کننده است، ماندن در رابطه‌ای که بی‌روح است، ادامه دادن زندگی در محیطی که امید را می‌بلعد.

بی‌پولی، ناخودآگاه را خاموش نمی‌کند، اما آن را به سمت بقاء سوق می‌دهد. 

رؤیاها به جای اینکه روایتگر آرزوهای پنهان باشند، پر از اضطراب معاش می‌شوند. تخیل که روزی بال پرواز روان بود، حالا به تله‌ای بدل می‌شود که در آن انسان فقط به «چگونه زنده ماندن» فکر می‌کند.

در چنین وضعیتی، افسردگی تنها بیماری فردی نیست، بلکه محصول ساختاری است که انسان را در چرخه‌ی بی‌پولی گرفتار کرده است. 

اضطراب مزمن، بی‌خوابی، خشم فروخورده و بی‌حسی عاطفی، همگی نه نشانهٔ اختلال روانی، بلکه پاسخ طبیعی به شرایط غیرانسانی‌اند.

و این شاید یکی از بزرگ‌ترین نادیده‌گرفته‌شده‌های جهان مدرن باشد:

اینکه سلامت روان، امتیازی طبقاتی است.

کسی که پول ندارد، نه تنها از امکانات درمان، تفریح و آموزش محروم است، بلکه از حقِ «آرام گرفتن ذهن» هم بی‌بهره می‌ماند، از آن لحظه‌های ساده و نجات‌بخش که آدم بتواند نفسی بکشد، در سکوتی امن فرو رود و نگران فردا نباشد.

مثل مادری که شب‌ها بعد از دو شیفت کار، فقط پنج دقیقه روی مبل می‌نشیند، اما هنوز قبض برق و شهریه مدرسه بچه‌ها را در ذهن مرور می‌کند.

بی‌پولی، اگر طولانی شود، به شکل بی‌رحمانه‌ای روان را به اطاعت وامی‌دارد. کم‌کم انسان یاد می‌گیرد احساساتش را خاموش کند تا کمتر درد بکشد، رؤیاهایش را کوچک کند تا کمتر ناامید شود، و خودش را سرزنش کند تا کمتر از دنیا برنجد. و اینجا است که فقر از واقعیتی اقتصادی به فاجعه‌ای روانی بدل می‌شود.

پس گاهی لازم است پیش از برچسب زدنِ “اختلال”، از خود بپرسیم:

آیا روان واقعاً بیمار است؟ یا فقط در جهانی بی‌رحم گرفتار شده است؟

شرافتی که در خاکستر سوخت؛ درس‌هایی از یک زندگی اصیل

حادثه دردناک درگذشت فرزند جوان نماینده لردگان بر اثر سوختگی حین کار، نه تنها خانواده‌ای را داغدار کرد، بلکه جامعه را با درس‌هایی عمیق از انسانیت و شرافت روبرو ساخت.

داستان زندگی‌ای که الگو شد

جوانی با شرافت که:

· با وجود داشتن پدری نماینده مجلس، هویت خانوادگی خود را پنهان کرد

· در شغل شرافتمندانه پیک موتوری کار می‌کرد

· صاحب‌کارش تا لحظه حادثه از جایگاه واقعی او بی‌خبر بود

· از رانت و امتیازات خانوادگی استفاده نکرد

پیام‌های نورانی این حادثه تلخ

۱. پاسخ به یک کلیشه نادرست

«همه مسئولان رانت‌خوار نیستند»

· هنوز کسانی هستند که ارزش‌های اخلاقی را بر امتیازات مادی ترجیح می‌دهند

· تربیت خانوادگی سالم می‌تواند نسلی شرافتمند پرورش دهد

۲. اعتمادسازی اجتماعی

· چنین رفتارهایی اعتماد و امید اجتماعی را بازمی‌گرداند

· مردم می‌بینند که در میان مسئولان، افراد بااخلاق و متعهد وجود دارند

۳. شرافت در ساده‌ترین مشاغل

· کار پیک موتوری با شرافت، از رانت‌خواری با بی‌شرافتی ارزشمندتر است

· تکیه بر خود برتر از تکیه بر موقعیت خانوادگی است

درس‌هایی برای جامعه

برای جوانان

· شرافت در هر شغلی قابل حفظ است

· موفقیت واقعی در گرو اعتماد به نفس و خوداتکایی است

برای خانواده‌های مسئولان

· بزرگ‌ترین میراث به فرزندان، تربیت اخلاقی است نه امتیازات مادی

· مقاومت در برابر وسوسه‌های رانت‌خواری

برای جامعه

· قضاوت عادلانه: همه را به یک چوب نراندن

· قدردانی از الگوهای مثبت در هر جایگاه اجتماعی

این جوان؛ نماد نسلی شرافتمند

او ثابت کرد که:

· می‌توان در ساده‌ترین شرایط، اصالت انسانی را حفظ کرد

· فروتنی بزرگ‌ترین سرمایه معنوی انسان است

· کار شرافتمندانه بالاترین ارزش اجتماعی است

سخن پایانی

اگرچه این حادثه دل‌سوز است، اما نور امیدی در دل تاریکی‌ها روشن کرده است:

· هنوز می‌توان به شرافت انسانی امید داشت

· هنوز تربیت خانوادگی اصیل وجود دارد

· هنوز ارزش‌های اخلاقی در جامعه زنده است

یادش گرامی و راهش پررهرو باد