ثروت: نعمت الهی یا بلا؟ نگاهی قرآنمحور به نقش دوگانه پول در زندگی انسان
قرآن کریم نه موافقِ مطلقِ پول است و نه مخالفِ مطلق آن. بلکه پول را یک «وسیله» و یک «آزمون بزرگ» میداند. موضع قرآن را میتوان در چند محور خلاصه کرد:
۱. پول به عنوان «زینت» و وسیلهای برای عمران:
· همانطور که در آیه ۴۶ سوره کهف آمده، مال (که پول بخشی از آن است) «زینة الحیوة الدنیا» است. یعنی وسیلهای برای آراستگی و قوام زندگی دنیا.
· پول میتواند وسیلهای برای رفع نیازها، انجام کارهای خیر، کمک به دیگران، تأمین خانواده و حتی تقویت جامعه اسلامی باشد. در این حالت، خوب و مطلوب است.
۲. پول به عنوان «فتنه» و عامل طغیان:
· قرآن در آیات متعدد (مانند همزه:۲-۴، علق:۶-۷، کهف:۳۴) هشدار میدهد که اگر پول باعث «فراموشی خدا»، «تکبر»، «ظلم» و «دلبستگی افراطی به دنیا» شود، بلایی ویرانگر است.
· پولپرستی به شدت مذموم است: «و تحبون المال حباً جماً» (فجر:۲۰) - و مال را دوستیای فراوان دارید.
۳. پول به عنوان «آزمون» (ابتلاء):
· آیه ۱۵ سوره تغابن میفرماید: «إنما أموالکم و أولادکم فتنة…» - اموال و فرزندانتان فقط وسیله آزمایش هستند.
· هر فردی با میزان داراییاش آزموده میشود که آیا شکرگزار است و درست مصرف میکند، یا طغیان میکند و مسیر تباهی را پیش میگیرد.
۴. معیار نهایی: «باقیات الصالحات»
· قرآن در ادامه همان آیه کهف، «باقیات الصالحات» (اعمال شایسته پایدار) را برتر از مال و فرزند میداند.
· این به معنای نفی مال نیست، بلکه تأکید بر اولویتبندی است. پول باید در مسیر خیر و تقوا هزینه شود تا ارزش ابدی پیدا کند.
جمعبندی نهایی:
· هدف از پول مهمتر از خود پول است. اگر هدف، رشد، خدمت و عبادت باشد، پول نعمت است.
· نحوه کسب پول (حلال یا حرام) و نحوه خرج آن (در راه خدا یا هوای نفس) تعیینکننده ارزش اخلاقی آن است.
· نگاه قرآن کاربردی و متعادل است: هم از تجملگرایی و اسراف نهی میکند (اسراف:۲۶-۲۷) و هم انفاق در راه خدا را تشویق میکند (بقره:۲۶۱).
· احترام به انسان پولدار مشروط است: به فرد متعهد، مسئول و خیر احترام گذاشته میشود، نه صرفاً به دلیل داراییاش.
نتیجه برای زندگی عملی:
انسان مؤمن میتواند و حتی تشویق میشود برای تأمین معاش حلال، استقلال مالی و توانایی خدمت، تلاش اقتصادی کند. اما باید مراقب قلبش باشد: پول را هدف قرار ندهد، دلبسته آن نشود، و همواره از آن به عنوان پُلی برای رسیدن به رضای خدا استفاده کند.
این نگاه متعالی، هم از رهبانیت و فقرگرایی افراطی پرهیز میکند و هم از مادیگرایی و ثروتپرستی دوری میجوید.