فرهنگی

روانشناسی بحران: سختی‌ها تاریخ انقضا دارند

سختی‌ها تاریخ انقضا دارند: حفظ آرامش در بحران  

وقتی طوفان بحران می‌وزد، ذهن ما اغلب در دو سؤال اساسی گرفتار می‌شود: “چرا این اتفاق افتاد؟” و “چه کنم تا از این شرایط عبور کنم؟". این پرسش‌ها طبیعی هستند، اما پاسخ فوری و آسانی ندارند. مشکل اینجاست:  

- پرسش “چرا؟” ما را به گذشته می‌کشاند، اغلب همراه با سرزنش و حسرت.  

- پرسش “چه کنم؟” هم نیاز به زمان و تأمل دارد و پاسخش فوری ظاهر نمی‌شود.  

نتیجه؟ غرق شدن در افکار منفی.  

ذهن ما شروع می‌کند به مرور مداوم و دردناک اتفاقات و نگرانی‌ها. این حالت، که روانشناسان آن را “غرق شدن در افکار” یا “بیش‌فکری” می‌نامند، می‌تواند به اضطراب، استرس شدید و حتی افسردگی منجر شود. انگار در چرخه‌ای بی‌پایان از افکار منفی درباره گذشته و آینده گیر افتاده‌ایم.  

یک راهکار کلیدی برای شکستن این چرخه:  

به خود و دیگران یادآوری کنید: احساس بد، ماندگار و دائمی نیست.  

این یادآوری ساده، اما بسیار قدرتمند است. در اوج ناراحتی و بحران، مغز ما تمایل دارد فریبمان دهد و باور کنیم که “همه‌چیز برای همیشه همین‌طور خواهد ماند."  

چرا مغز ما این اشتباه را می‌کند؟  

- مغز برای بقا طراحی شده، نه برای شادی دائمی. ذاتاً هوشیار است و بر تهدیدها تمرکز می‌کند.  

- خطای پیش‌بینی هیجانی: تحقیقات روانشناسی شناختی نشان می‌دهد مغز انسان در تخمین مدت زمان احساسات منفی، به شدت اغراق می‌کند. یعنی وقتی عمیقاً ناراحت یا مضطرب هستیم، به غلط پیش‌بینی می‌کنیم که این احساس همیشه با ما خواهد بود.  

نکته امیدبخش:  

هیچ بحرانی دائمی نیست. سختی‌ها هم تاریخ انقضا دارند.  

حتی سخت‌ترین شرایط، هیجانات شدید و احساسات منفی، گذرا هستند. آنچه اکنون غیرقابل تحمل به نظر می‌رسد، با گذشت زمان تغییر می‌کند.  

پس دفعه بعد که در گرداب افکار منفی غرق شدید، این جمله را مانند لنگرگاهی برای آرامش، با خود تکرار کنید:  

“این احساس بد، دائمی نیست. این بحران هم می‌گذرد. سختی‌ها تاریخ انقضا دارند."  

این یادآوری فعالانه، به مغز شما کمک می‌کند تا از دام “خطای پیش‌بینی هیجانی” بیرون بیاید و فضایی برای یافتن راه‌حل و آرامش نسبی ایجاد کند.

۳ لایه بصیرت عملی از بیانات رهبر انقلاب برای مواجهه با فریب دشمن

رهبری فرمانده: «بصیرت اباالفضل العبّاس کجاست؟ همه یاران حسینی، صاحبان بصیرت بودند؛ اما او بصیرت را بیشتر نشان داد. در روز تاسوعا… آمدند به او پیشنهاد تسلیم و امان‌نامه کردند و گفتند ما تو را امان میدهیم؛ چنان بر خورد جوانمردانه‌ای کرد که دشمن را پشیمان نمود. گفت: من از حسین جدا شوم!؟ وای بر شما! اف بر شما و امان‌نامه شما» (رهبر انقلاب مدظله العالی، ۱۳۷۹/۰۱/۲۶)

رهبر معظم انقلاب حضرت ابوالفضل(ع) را به‌عنوان نماد متعالی بصیرتِ عمل‌محور معرفی می‌کنند که فراتر از شناخت نظری، در کوره‌های آزمایش سخت، تابناکیِ ایمان و هوشیاری خود را به نمایش گذاشت. تأکید ایشان بر واقعهٔ روز تاسوعا و پیشنهاد امان‌نامه توسط دشمن، سه لایهٔ عمیق از بصیرت عباسی را آشکار می‌سازد:  

اولاً، بصیرت در تشخیص “دشمن شناسی": عباس(ع) با درک ماهیت فریبکارانهٔ پیشنهادِ به ظاهر رحیمانهٔ دشمن، فوراً پی‌به‌نقشهٔ تفرقه‌اندازی و تضعیف صفوف مکتب حسین(ع) برد.  

ثانیاً، بصیرت در “وفاداری بی‌قیدوشرط": واکنش کوبندهٔ ایشان (وای بر شما! اف بر شما…) تجسّمِ غیرت دینی و اعلان بیعتِ خدشه‌ناپذیر با امامِ حق است؛ حتی در سخت‌ترین شرایط و در برابر جذاب‌ترین وسوسه‌های نجاتِ ظاهری.  

ثالثاً، بصیرت در “شجاعت مسئولانه": این موضعِ انقلابی و صریح، نه یک انفعال تدافعی، بلکه حماسه‌ای آگاهانه برای رسوا ساختن چهرهٔ منافقانهٔ دشمن و تحکیم روحیهٔ یاران بود.  

رهبری با این تحلیل، الگویی زنده و کاربردی از بصیرت ارائه می‌دهند: بصیرتی که در میدان عمل، با شجاعتِ گفتار و پایداریِ ایمان، توطئه‌های دشمن را خنثی می‌کند و خط‌سرخ ولایت را پررنگ‌تر می‌سازد؛ درسِ همیشه‌به‌کارِ امّتی که در هر زمانه‌ای با اَشکال نوینِ “امان‌نامه‌های فریبنده” مواجه است.

نقشه راه رهبر انقلاب برای تبدیل عزاداری حسینی به قیام عملی در جامعه

در این فراز عمیق و راهبردی، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای (مدّظلّه‌العالی) با تبیین رسالت زنده و پویای عزاداری امام حسین(ع) در عصر حاضر، مسیر حرکت را از سطح تبیین رویدادهای تاریخی به سوی قیام عملی در عرصه‌های زندگی ترسیم می‌کنند.

ایشان با تأکید بر لزوم عبور از هیئت‌های صرفاً احساسی و منفعل، هفت محور کلیدی را به عنوان شاخص‌های عزاداری اصیل و اثرگذار معرفی می‌فرمایند:

۱. گسترش تبیین (روشن‌گری و تحلیل عمیق فلسفه قیام عاشورا)،

۲. بیان (اقدام به روشن‌سازی و نشر معارف)،

۳. آگاه‌سازی (تقویت بصیرت دینی و سیاسی جامعه)،

۴. تحکیم ایمان (تقویت باورهای قلبی و پایبندی عملی به دین)،

۵. گسترش روح تدین (نهادینه‌سازی ارزش‌های دینی در رفتار فردی و اجتماعی)،

۶. افزایش غیرت دینی (حساسیت و احساس مسئولیت در قبال حفظ ارزش‌ها و هتک حرمت‌ها) 

۷. شجاعت (جرئت دفاع از حق و مقابله با باطل).

نقطه اوج این فرآیند، از بین بردن بی‌تفاوتی و بی‌حالی است که به‌صراحت نشان می‌دهد غایت نهایی عزاداری حسینی در نگاه ایشان، خلق جامعه‌ای پویا، مسئول، انقلابی و مقاوم است که روحیه قیام در برابر ظلم و بی‌عدالتی را در خود زنده نگه می‌دارد. بنابراین، این بیانات، نقشه راهی است برای تبدیل اشک عاشورا به حرکت عاشورایی و احیای پیام همیشگی امام حسین(ع) یعنی مبارزه با ظلم و بیداری امت در هر زمان و مکان.

نیایش ظهور: پرتویی از زیارت امام حسین(ع) در آرزوی شمشیر عدالت مهدوی

بارالها! آن وعدهٔ شکوهمندت، آن نوید جاودانهٔ استقرار عدالت و پاکی را برای صالحان و منتظران راستین، به تمامی محقق فرما. زمینی را که سایهٔ ستم و ناپاکی بر آن گسترده شده، به یمن ظهور قائم آل محمد(عج)، آن ذوالفقار عدالت‌گستر و مظهر قدرتت، پاک و مطهر ساز. بگذار تا شمشیر حق‌گستر او، زنگارهای باطل را از چهرهٔ گیتی بزداید و صفحهٔ خاک را برای تجلی حقیقت مطلق، آماده کند.

ای معبود! آرزومندیم آن هنگام که حق، در نهایت شکوه و زیبایی، در پرتو وجود او و به دستان مبارکش تجلی یابد؛ چنان آشکار و تابان که هیچ چشم حقیقت‌جویی از دیدن آن محروم نماند. آنگاه است که باطل و پیروان سرسختش، در برابر فروغ خیره‌کنندهٔ دولت الهی او، بی‌جان و نابود گردند؛ گویی تاریکی‌های سرگردان، با طلوع خورشیدی فروزان، برای همیشه در نیستی محو می‌شوند.

این است فرجام محتوم عدالت تو، که در این فراز ملکوتی، دلی سرشار از عشق و امید، آن را از درگاهت مسئلت می‌کند.

معجزه زمان در نگاه امام سجاد(ع): بندگی در لحظه، زیبایی تقدیر الهی

🍃 حضرت امام سجاد علیه‌السلام در دعای ششم صحیفه سجادیه می‌فرماید:

«الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي خَلَقَ اللَّيْلَ وَ النَّهَارَ بِقُوَّتِهِ، وَ مَيَّزَ بَيْنَهُمَا بِقُدْرَتِهِ، وَ جَعَلَ لِكُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا حَدّاً مَحْدُوداً، وَ أَمَداً مَمْدُوداً»؛ ستایش خدایی را که شب و روز را با قدرت خویش آفرید، میان آن دو به حکمت مرز نهاد، و برای هر یک، پایانی معین و اندازه‌ای مشخص مقرر کرد.

🌀 گاهی دلت می‌گوید: «ای کاش روز کمی بلندتر بود…» یا «ای کاش شب اندکی بیشتر می‌ماند…»؛ اما امام سجاد علیه‌السلام، این نگاه را به چالش می‌کشد. او ما را به تماشای خودِ زمان دعوت می‌کند. زمانی که در چشم معصوم، زیباست، نه‌تنها به خاطر رخدادهایش، بلکه به خاطر نَفسِ خودِ زمان.

🔷 زیبایی، یعنی هماهنگی عمیق و رازآلودی که در هر چیز نهاده شده؛ و چه چیز هماهنگ‌تر از زمان؟

روز، عرصه‌ای‌ است برای بندگی به‌گونه‌ای خاص و شب، میدانی دیگر برای تقرب و خلوت و راز.

⬅️ پس به جای آن‌که در تمنای تعویض فصل‌ها و تغییر مناسبت‌ها باشیم، در همین لحظه‌ای که هستیم، زندگی کنیم. اکنون، آینه‌ای‌ است برای فرصت بندگی.

نه غبطۀ زمستان را در تابستان بخوریم، نه حسرت شب قدر را در روز عاشورا.

✅ همه‌چیز به اندازه‌ است. همه‌چیز زیباست، اگر نگاه‌مان از جنس نگاه معصوم شود؛ زمان را فقط ظرفی برای اتفاقات نمی‌دانیم؛ بلکه زمان را مرکبی‌ می‌دانیم برای سلوک و تغییر.