فرهنگی

عفاف؛ زرهی برای حفاظت از جان، سپری در برابر پستی

امام علی علیه‌السلام : «العَفافُ يَصونُ النَّفسَ و يُنَزِّهُها عَنِ الدَّنايا ».

عفّت، نفس را مصون مى‌دارد و آن را از پستی‌ها دور نگه مى‌دارد.

📚 غرر الحكم : ح١٩٨٩

تفسیر حدیث با استناد به قرآن کریم

این روایت کوتاه و پرمعنا دو کارکرد اصلی برای «عفاف» برمی‌شمارد:

۱. کارکرد محافظتی: «يَصونُ النَّفسَ» (نفس را مصون می‌دارد)

· تفسیر: امام (ع) عفاف را مانند دژی محکم معرفی می‌کنند که نفس و شخصیت انسان را از هجوم آفات اخلاقی و گناهان محافظت می‌کند. انسان با عفت، حریمی برای خود تعریف می‌کند که اجازه نمی‌دهد هرگونه تمایل پست و ناپسندی به حریم جان و شخصیت او نفوذ کند. این مصونیت، بزرگترین سرمایه برای انسان است.

· پشتوانه قرآنی: در سوره نساء، آیه ۲۵، عفت به عنوان یک ویژگی برجسته برای مؤمنان معرفی شده است:

  «وَأُولَـٰئِكَ مُحْصَنَاتٌ غَيْرَ مُسَافِحَاتٍ وَلَا مُتَّخِذَاتِ أَخْدَانٍ»

  · «و آنان [زنان مؤمن] پاکدامن هستند، نه بی‌بندوبار و نه دارای دوست پنهانی.»

  · نکته: واژه «مُحْصَنَاتٍ» از ریشه «حِصْن» به معنای دژ و قلعه محکم است. این واژه در قرآن دقیقاً همان مفهوم «یصون النفس» را در حدیث امام علی (ع) تأیید می‌کند.

۲. کارکرد تعالی‌بخش: «يُنَزِّهُها عَنِ الدَّنايا» (آن را از پستی‌ها دور می‌کند)

· تفسیر: کارکرد دوم عفاف، «تنزیه» یعنی پاک و منزّه کردن است. عفاف تنها یک بازدارنده نیست، بلکه یک نیروی بالابرنده است. این فضیلت اخلاقی، انسان را از سطح تمایلات حیوانی و پست به اوج کرامت انسانی و قرب الهی می‌رساند. انسان با عفت، خود را از «دَنَايا» (پستی‌ها، گناهان، و هر آنچه موجب خواری است) پاک می‌کند.

· پشتوانه قرآنی: در توصیف بهشتیان در سوره مؤمنون، یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های آنان، حفظ عفت در زمینه جنسی ذکر شده است:

  «وَالَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ . إِلَّا عَلَىٰ أَزْوَاجِهِمْ أوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَيْرُ مَلُومِينَ» (مؤمنون: ۵-۶)

  · «و کسانی که دامان خود را [از بی‌عفتی] حفظ می‌کنند. مگر در برابر همسران یا کنیزانشان که در این صورت مورد سرزنش نیستند.»

  · نکته: این آیه نشان می‌دهد که عفت، مایه رسوایی و سرزنش نیست، بلکه عامل نجات از سرزنش و رسوايی است.

۳. مفهوم «دنیا» (پستی‌ها) از منظر حدیث

· تفسیر: امام علی (ع) به طور مشخص به «دنايا» اشاره می‌کنند. دنیا (بر وزن سَخَب) جمع «دنیء» به معنای امور پست، حقیر، خوارکننده و دون شأن انسان است. این مفهوم شامل گستره وسیعی می‌شود:

  · گناهان جنسی: که آشکارا شخصیت انسان را خوار می‌کند.

  · درخواست از دیگران (تکدّی): که کرامت انسان را زیر سؤال می‌برد.

  · حسادت، حرص و طمع: که روح انسان را پست و کوچک می‌کند.

  · دروغ و خیانت: که آبروی انسان را به خطر می‌اندازد.

· پشتوانه قرآنی: قرآن کریم در سوره اسراء، آیه ۳۲ به یکی از مصادیق بزرگ «دنیا» اشاره می‌کند:

  «وَلَا تَقْرَبُوا الزِّنَا إِنَّهُ كَانَ فَاحِشَةً وَسَاءَ سَبِيلًا»

  · «و به زنا نزدیک نشوید که آن، کاری بسیار زشت و راهی ناپسند است.»

  · نکته: عبارت «سَاءَ سَبِيلًا» (راهی بد است) به خوبی نشان‌دهنده پست و خوارکننده بودن این عمل است.

جمع‌بندی نهایی:

امام علی (ع) در این حدیث، عفاف را به عنوان یک استراتژی دفاعی و تهاجمی برای حفظ و ارتقای شخصیت انسان معرفی می‌کنند.

عفت تنها به معنای کنترل غریزه جنسی نیست، بلکه یک حالت درونی ثابت است که در تمام شئون زندگی (نگاه، گفتار، رفتار، خوراک، پوشش و معاشرت) خود را نشان می‌دهد.

انسانی که عفیف است، هم «محفوظ» است و هم «منزّه». از یک سو در امان می‌ماند و از سوی دیگر به مقامات بالای انسانی و اخلاقی صعود می‌کند. این حدیث، چراغ راهی برای همه انسان‌هاست تا با کسب فضیلت عفاف، حریم شخصیت خویش را پاس دارند و خود را از سقوط در ورطه پستی‌ها برحذر بدارند.

تفسیر حدیث امام هادی (ع): چه کنیم که افسوس گذشته را نخوریم 

امام علی‌بن‌محمدالهادی علیه السلام مسند الامام‌الهادي ص۳۰۴

تفسیر حدیث با استناد به قرآن و روایات

امام هادی (ع) دارای دو بخش اصلی است که مانند یک معادله درمانگر ارائه شده است:

۱. بیماری: «حَسَراتِ التَّفريطِ» (افسوس‌های کوتاهی)

· تفسیر: امام (ع) از «حسرت‌های تفریط» سخن می‌گویند. «تفریط» یعنی کوتاهی کردن، سهل‌انگاری و فروگذاری از انجام وظیفه. این برخلاف «افراط» است. حسرت ناشی از تفریط، دردناک‌ترین نوع حسرت است؛ حسرتِ «ای کاش» هایی که برای کارهای انجام‌نشده و فرصت‌های ازدست‌رفته می‌خوریم. این حسرت، زمانی می‌آید که انسان پی می‌برد به دلیل تنبلی، بی‌برنامگی یا تسویف (فردا کردن)، چه سرمایه‌های گرانبهایی (مانند عمر، جوانی، فرصت‌های عبادت و خدمت) را از دست داده است.

· پشتوانه قرآنی: قرآن کریم در روز قیامت، زبان حال زیانکاران را این گونه نقل می‌کند:

  «يَا حَسْرَتَا عَلَىٰ مَا فَرَّطْنَا فِي جَنْبِ اللَّهِ» (سوره زمر، آیه ۵۶)

  · «ای افسوس بر ما بر آنچه در [حق] خدا کوتاهی کردیم!»

  · نکته: این آیه به وضوح نشان می‌دهد که عذاب‌آورترین حسرت‌ها، حسرت بر «تفریط» و کوتاهی در حق خداست که شامل تمام واجبات و تکالیف می‌شود.

۲. درمان: «بِاَخْذِ تقديمِ الحَزْمِ» (با به کارگیری دوراندیشی پیشدستانه)

· تفسیر: امام هادی (ع) نسخه شفابخش این درد را می‌دهند: «تقدیم الحزم». «حَزم» به معنای استواری، عزم راسخ، دوراندیشی و انجام به موقع کارها است. «تقدیم الحزم» یعنی دوراندیشی را پیش از فرارسیدن زمان پشیمانی به کار ببندیم. این یک دستورالعمل فعال و پیشگیرانه است. یعنی انسان عاقل کسی نیست که فقط بر گذشته افسوس بخورد، بلکه کسی است که هم اکنون، با تدبیر و عزمی راسخ، برای آینده‌ای که نباید در آن کوتاهی کرد، برنامه‌ریزی و عمل می‌کند.

· پشتوانه قرآنی: قرآن کریم در سوره حشر، آیه ۱۸ به مؤمنان هشدار می‌دهد:

  «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَلْتَنْظُرْ نَفْسٌ مَا قَدَّمَتْ لِغَدٍ»

  · «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از خدا پروا کنید و هر کس باید بنگرد که برای فردای خود [قیامت] چه چیز از پیش فرستاده است.»

  · نکته: عبارت «مَا قَدَّمَتْ» (آنچه از پیش فرستاده) دقیقاً منطبق بر مفهوم «تقدیم الحزم» است. انسان باید امروز برای فردای خود (هم فردای دنیایی و هم فردای قیامت) تدارک ببیند.

پیام کاربردی حدیث

امام هادی (ع) در این جمله کوتاه، یک فرمول طلایی برای زندگی موفق و عاری از حسرت ارائه می‌دهند:

“از حسرت و افسوس گذشته، نه برای ناله و زاری، بلکه به عنوان یک درس و محرک استفاده کن تا هم اکنون، با عزمی جزم و دوراندیشی تمام، برای ساختن آینده‌ای روشن اقدام کنی.”

 آنچه این حدیث به ما می‌آموزد

· گذشته‌گرایی منفی ممنوع: در گذشته و حسرت‌هایش غرق نشو.

· گذشته به عنوان معلم: از اشتباهات و کوتاهی‌های گذشته درس بگیر.

· حال‌گرایی فعال: تنها چیزی که در اختیار داری، زمان “اکنون” است. از آن برای جبران استفاده کن.

· آینده‌نگری هوشمند: با تدبیر و عمل به موقع در زمان حاضر، از حسرت‌های آینده پیشگیری کن.

🔰نقش والدین در مقابله با افسردگی نوجوانان

متخصصان به والدینی که نوجوانان افسرده دارند، راهکارهای زیر را پیشنهاد می‌کنند:

🍀اختصاص زمانی مجزا به فرزندان

طراحی فعالیت‌ها و زمانی برای گپ زدن با نوجوان برقراری ارتباط مداوم با نوجوان:تلاش برای برقراری ارتباط در زمینه‌هایی مانند فوتبال،‌ سریال‌های تلویزیونی، مد و امثال آن

🍀گوش کردن فعال

درک نوجوان، عدم مداخله، عدم نصیحت و عدم انتقاد.

🍀تشویق گام‌های کوچک نوجوان در جهت مثبت

تشویق نوجوان به گونه‌ای که بتوان سبب افزایش عزت نفس او شد، مانند تمجید کردن از تلاش نوجوان در مدرسه، تعریف و تشکر از نوجوان در انجام امور روزمره، تعریف کردن از ظاهر و پوشش نوجوان

🍀روبرو شدن با تعارض

نوجوانان افسرده مانند نوجوانان عادی نیاز به والدینی دارند که در قالب حمایت و تشویق با انعطاف و تعادل به آنان نزدیک شوند.

🍀از سرگیری فعالیت های عادی خانواده

حضور نوجوان افسرده و تعارضات به وجود آمده معمولا روی دیگر فرزندان،تعاملات زوجین و… تاثیر منفی می گذارد، با پذیرش شرایط و توجیه دیگر افراد خانواده، فعالیت های عادی و تفریحی زندگی را از سر بگیرید.

اگر عدم عزت نفس فرزند خود را جدی نگیرید:😥

۱.در روابط اجتماعی دچار مشکلات زیادی خواهد شد و احتمالا دوست پیدا کردن برای او مثل نوعی شکنجه خواهد بود!

۲.احساس اضطراب، شرمندگی و عصبانیت خواهد کرد.

۳.انگیزه خود را از دست می‌دهد، چراکه همه دنیا را از چشم یک انسان با احساسات منفی خواهد دید.

۴.نسبت به بدن خود حس بدی خواهد داشت. اگر از بدن خود راضی نباشد، حتی در هنگام صحبت کردن با دیگران نیز دچار مشکل می­‌شود چرا که زبان بدنش هم به همان شکل معیوب خواهد بود.

درس زندگی از نلسون ماندلا: مهم نیست شیر باشی یا آهو، با طلوع آفتاب بدو!

نلسون ماندلا‌: هر روز صبح در جنگل آهویی از خواب بیدار می‌شود که می‌داند باید از شیر تندتر بدود تا طعمه او نشود‌، و شیری که می‌داند باید از آهویی تندتر بدود تا گرسنه نماند. مهم نیست که شیر باشی یا آهو‌، با طلوع هر آفتاب با تمام توان آماده دویدن باش.