فرهنگی

از تولد تا غیبت؛ نگاهی کوتاه به زندگی پررمزوراز حضرت مهدی (عج)

آشنایی با تاریخ زندگی امام، باعث می‌شود ارتباط ما با ایشان ملموس‌تر و عمیق‌تر شود. زندگی حضرت مهدی (عج) پر از حوادث شگفت‌انگیز است.

· تولد مخفیانه: ایشان در سپیده‌دم پانزدهم شعبان سال ۲۵۵ هجری قمری در سامرا به دنیا آمدند. تولد ایشان به دلیل خفقان شدید حکومت عباسی و ترس از به قتل رسیدن نوزاد، به صورت پنهانی بود.

· نام و القاب: نام ایشان “م ح م د” (همنام پیامبر) و کنیه‌شان “اباصالح” است. معروف‌ترین القاب ایشان «مهدی» (هدایت‌شده) و «قائم» (قیام‌کننده) است.

· دوران امامت کودکی: ایشان در ۵ سالگی، پس از شهادت پدر بزرگوارشان امام حسن عسکری (ع)، به امامت رسیدند. این دوران، نشان‌دهنده این است که مقام امامت، یک موهبت الهی است و به سن و سال وابسته نیست.

· غیبت صغری و کبری: غیبت امام به دو غیبت تقسیم می‌شود:

  · غیبت صغری (کوتاه‌مدت): از سال ۲۶۰ تا ۳۲۹ قمری، به مدت ۶۹ سال. در این دوره، مردم از طریق چهار نائب خاص با امام در ارتباط بودند.

  · غیبت کبری (درازمدت): از سال ۳۲۹ قمری آغاز شد و تا زمان ظهور ادامه دارد. در این دوره، دسترسی مستقیم به امام ممکن نیست و ما باید به نائبان عام ایشان (فقهای واجد شرایط) رجوع کنیم.

این تاریخچه، عظمت و الهی بودن مسئله مهدویت را نشان می‌دهد.

جهان پس از ظهور؛ تصویری از آرمان‌شهر موعود

ظهور امام زمان (عج)، فقط پایان ظلم نیست؛ آغاز یک زندگی جدید و متعالی برای بشریت است. روایات، تصویری باشکوه و امیدبخش از آن دوران ترسیم می‌کنند.

· عدالت بی‌نظیر: امام باقر (علیه السلام) می‌فرمایند: «… حَتَّی أَنَّهُ لَیُؤْتَی الرَّجُلُ فَیُقَالُ لَهُ: اِئْتِ ذَلِكَ الْمَوْضِعَ فَخُذْ مِنْهُ كَذَا وَ كَذَا…»؛ “… آنچنان [ثروت و نعمت فراوان می‌شود] که به شخصی گفته می‌شود: به آنجا برو و از آنجا این مقدار مال بردار…” (بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۳۷). عدالت به گونه‌ای است که ثروت به طور عادلانه توزیع می‌شود.

· شکوفایی علم و عقل: پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «… وَ لَیُظْهِرَنَّ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ دِینَهُ… وَ یُظْهِرُ مِنَ الْعِلْمِ وَ الْحِکْمَةِ مَا تَنَامُ عَلَیْهِ الْأَعْیُنُ…»؛ “خداوند به دست او دینش را ظاهر می‌سازد… و از علم و حکمت چیزهایی آشکار می‌کند که چشم‌ها [از شگفتی] به خواب می‌روند.” (کمال الدین، ج۱، ص۳۰۱)

· امنیت جهانی: امام صادق (علیه السلام) می‌فرمایند: «… وَ لَیُؤْمَنُنَّ سُبُلُهُ… حَتَّی تَخْرُجَ الْمَرْأَةُ بَیْنَ الْعِرَاقِ إِلَی الشَّامِ لَا تَضَعُ قَدَمَیْهَا إِلَّا عَلَی النَّبَاتِ…»؛ “… راه‌ها امن می‌شود… تا جایی که یک زن تنها از عراق تا شام سفر می‌کند، در حالی که پایش را جز بر روی گیاه و سبزه نمی‌گذارد…” (بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۱۶)

این تصویر، به ما نشان می‌دهد که هدف نهایی ظهور، تنها نابودی ستمگران نیست، بلکه کمال نهایی انسان و زمین است.

معماری هستی: چرا خدا گاهی کارها را مستقیماً به خودش نسبت می‌دهد و گاهی به فرشتگان؟ 🪶

یکی از پرسش‌های قدیمی که حتی در زمان ائمه(ع) نیز مطرح بوده، این تناقض‌نمای قرآنی است:

📖 پرسش:

“چرا در قرآن، گاهی «ستاندن جان» به خدا نسبت داده شده: «اللهُ یَتَوَفَّى الْأَنْفُسَ…» گاهی به «فرشتهٔ مرگ»: «قُلْ یَتَوَفّاكُمْ مَلَكُ الْمَوْتِ…» و گاهی به «گروهی از فرشتگان»: «الَّذِینَ تَتَوَفّاهُمُ الْمَلائِكَةُ…»؟ آیا این آیات با هم در تضاد نیستند؟”

💡 پاسخ استادانه امام (علیه‌السلام) به این پرسش:

پاسخ امام، کلیدی اساسی برای فهمیدن نحوهٔ مدیریت جهان هستی از نگاه قرآن به ما می‌دهد:

1. خدا، مدیر کل هستی است، نه کارگر جزء: خداوند متعال، آنقدر بزرگ و بلندمرتبه است که مستقیماً در امور جزئی و اجرایی مداخلهٔ فیزیکی نمی‌کند. این به معنای ناتوانی نیست، بلکه نشانهٔ عظمت و نظام‌مند بودن خلقت است.

2. قانون «واسطه‌ها» در جهان: خداوند در جهان، برای امور مختلف، واسطه‌ها و مجریانی قرار داده است. فرشتگان، سفرا و کارگزاران او در عالم هستند. این همان مفهوم «اصطفا» (گزینش) است که در قرآن می‌خوانیم: «اَللّهُ‌ یَصْطَفِي مِنَ الْمَلائِكَةِ رُسُلًا».

3. فعل کارگزار، فعل خودِ اوست: وقتی فرشته‌ای به دستور خدا کاری را انجام می‌دهد، در حقیقت، این خدا بوده که آن کار را از مسیر آن فرشته انجام داده است. بنابراین، هم می‌توان گفت “فرشته جان را می‌ستاند” (نگاه به مجری) و هم می‌توان گفت “خدا جان را می‌ستاند” (نگاه به فرمانده کل).

🔎 یک مثال ساده: رئیس جمهور یک کشور را در نظر بگیرید.وقتی او فرمانی صادر می‌کند و وزارتخانه‌ها آن را اجرا می‌کنند، مردم می‌گویند:

· “وزارت راه، جاده ساخت.” (نگاه به مجری)

· “دولت، جاده ساخت.” (نگاه به مجموعه)

· “رئیس جمهور، جاده ساخت.” (نگاه به رهبر و تصمیم‌گیرنده اصلی) همهٔاین جملات درست است؛ زیرا فعل وزیر، در حقیقت فعل دولت و در نهایت، فعل رئیس جمهور است.

✨ نکته نهایی: امام در ادامه توضیح می‌دهند که حتی نوع فرشتگانی که جان انسان را می‌ستانند،بستگی به عمل و ایمان خود او دارد:

· برای افراد نیکوکار، فرشتگان رحمت می‌آیند.

· برای افراد گناهکار، فرشتگان عذاب مأموریت می‌یابند.

پس این آیات نه تنها تناقض ندارند، بلکه سیستم حکمرانی خداوند بر جهان را به ما نشان می‌دهند: سیستمی مبتنی بر نظم، قانون‌مداری و واسطه‌های مقدس.

منبع: الإحتجاج، جلد ۱، صفحه ۳۶۴

نجوای یک عاشق: پرسش‌های آتشین امام سجاد (ع) با معبود 🌙

در سکوت و تاریکی شب، امام سجاد (علیه‌السلام) با خدای خود، نجوایی عاشقانه و پرسشی پراشک آغاز می‌کند. این دعا، گفتگویی است از جنس عشق و حیرتی ژرف؛ عاشقی که از معشوق می‌پرسد

🌙مناجات شبانگاهی؛ دعای منسوب به امام سجاد علیه‌السّلام

ِالهی، اَ تُحْرِقُ بِالنّارِ وَجْهی: 

خدای من! آیا صورتم را با آتش می سوزانی

وَ کانَ لَکَ مُصَلِّیا؟

 در حالی که برایت نماز می‌خوانده؟

اِلهی، اَ تُحْرِقُ بِالنّارِ عَیْنی:

خدای من! آیا چشم هایم را در آتش می سوزانی 

وَ کانَتْ مِنْ خَوْفِکَ باکِیَةً؟ 

آن هم چشم‌هایی که از ترست، گریان بوده؟

اِلهی، اَتُحْرِقُ بِالنّارِ لِسانی: 

خدای من! آیا زبانم را می سوزانی

وَ کانَ لِلْقُرْانِ تالِیا؟

 در حالی که قاری قرآن بوده؟

اِلهی، اَتُحْرِقُ بِالنّارِ قَلْبی:

 خدای من! آیا قلبم را در آتش می سوزانی

وَ کانَ لَکَ مُحِبّا؟

 در حالی که سرشار از محبّت تو بوده؟

اِلهی، اَتُحْرِقُ بِالنّارِ جِسْمی: 

خدای من! آیا بدنم را در آتش می سوزانی

وَ کانَ لَکَ خاشِعا؟

 در حالی که خاکسار تو بوده است؟

اِلهی، اَتُحْرِقُ بِالنّارِ اَرْکانی:

خدای من! آیا دست و پاهایم را در آتش می‌سوزانی

وَکانَتْ لَکَ رُکَّعا سُجَّدا؟

 در حالی که برایت رکوع و سجده کرده‌اند؟

تحلیل و پیام کلیدی برای زندگی امروز:

این دعا فقط یک پرسش ساده نیست؛ درس یک رابطه است:

· رابطه‌ای بر اساس عشق، نه ترس: حضرت با استناد به “محبت” و “عبادت"، منطق عاشقانه‌ای را پیش می‌کشد. اینجا سخن از بنده‌ای ترسو نیست، بلکه عاشقی است که از جایگاه “ارادت” با معشوق خود سخن می‌گوید.

· پاسخ به یک شبهه بزرگ: این مناجات، پاسخی نغز به این پرسش همیشگی است که “چرا عابدان و محبان هم ممکن است گرفتار عذاب شوند؟” امام با زبان حال می‌فرمایند: “بینهایت بعید است که تو، این همه نور و عشق را با آتش پاسخ دهی.”

· الگویی برای مناجات ما: به ما می‌آموزد که چگونه با خدا راز و نیاز کنیم؛ نه با زبانی dry و رسمی، بلکه با زبانی از جنس دل، با استدلال‌های عاشقانه و با تکیه بر الطاف بی‌پایان او.

این مناجات، نوای امید و عشق در دل شب است. نویدی است که می‌گوید: رحمت خدا بر غضبش پیشی گرفته است.

هنر برخورد با انتقاد، درس‌هایی از امام باقر (ع)

➖روش برخورد با انتقاد!

🛑رُوِيَ عَنْهُ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ أَنَّهُ قَالَ لَهُ: يَا جَابِرُ: إِنْ ذُمِمْتَ فَلَا تَجْزَعْ وَفَكّرْ فِيمَا قِيلَ فِيكَ فَإِنْ عَرَفْتَ مِنْ نَفْسِكَ مَا قِيلَ فیک فَسُقُوطُكَ مِنْ عَيْنِ اللَّهِ جَلَّ وَعَزَّ عِنْدَ غَضَبِكَ مِنَ الْحَقِّ أَعْظَمُ عَلَيْكَ مُصِيبَةٌ مِمَّا خِفْتَ مِنْ سُقُوطِكَ مِنْ أَعْيُنِ النَّاسِ وَ إِنْ كُنْتَ عَلَى خِلافِ مَا قِيلَ فِيكَ فَثوابٌ اكْتَسَبْتَهُ مِنْ غَيْرِ أَنْ يَتْعَبَ بَدَنُكَ

امام باقر علیه‌السّلام به جابر فرمود: 

⬅️ [ای جابر!] چنانچه نكوهش شدی‌ بيتابی‌ مكن و پيرامون آنچه در باره‌ات گفته شده بیندیش پس اگر آن[عیب] را در خود يافتی‌، در اين صورت از چشم خداوند افتادن بخاطر بر آشفتن از [حرفِ]حق، برای‌ تو مصيبت بارتر از آن ترسی‌ است كه از سقوطت در ديدۀ مردم داری‌.

⬅️ و چنانچه خلاف آنچه درباره‌ات گفته‌اند بودی‌،[ این تهمت مردم به تو] ثوابی دارد كه آن را بدون زحمت برده‌ای‌

📚تحف العقول ج ۱، ص ۲۸۴

تصور کنید در جمعی از شما انتقاد می‌شود. اولین واکنش درونی‌تان چیست؟ خشم؟ دلخوری؟ یا فرصتی برای رشد؟

امام باقر (علیه‌السلام) در گفتگویی عمیق با یارشان “جابر"، فرمولی طلایی و همیشه‌کارآمد برای مواجهه با انتقاد ارائه می‌دهند که زندگی‌ساز است.

ایشان می‌فرمایند: «ای جابر! هرگاه مورد سرزنش و انتقاد قرار گرفتی، هرگز بیتابی و آشفتگی نکن.»

اما چه کار کنیم؟ امام دستور العملی دو مرحله‌ای می‌دهند:

 توقف و تأمل لحظه‌ای درنگ کن و به محتوای انتقادی که به تو شده،عمیقاً بیندیش. از خودت بپرس: “آیا این حرف، راست است؟”

 نکته نهایی: این روایت به ما می‌آموزد که به جای واکنش احساسی، “خردمندانه” با انتقاد برخورد کنیم. آن را آینه‌ای برای دیدن زوایای پنهان خود بدانیم و اگر هم بی‌جهت بود، آن را فرصتی برای کسب پاداش اخروی قلمداد کنیم.