دشمنشناسی و حکمت عملی: دو اصل ناگفته در مدیریت بحران
دشمنشناسی و حکمت عملی: دو اصل ناگفته در مدیریت بحران
امام علی عليهالسلام: لا تُشاوِر عَدُوَّكَ وَاستُرهُ خَبَرَكَ. با دشمنت مشورت مكن و خبرت را پنهان دار».
📚 غرر الحكم : ح ١٠١٩٨
تفسیر حدیث با دشمنت اینگونه باش به استناد به قرآن کریم
این روایت کوتاه و پرمعنا از امام علی (ع) دو دستور استراتژیک و به هم پیوسته را در برخورد با دشمن بیان میکند:
۱. نهی از مشورت با دشمن: «لا تُشاوِر عَدُوَّكَ»
· تفسیر: امام (ع) به صراحت هرگونه مشورت گرفتن از دشمن را منع میفرمایند. دلیل این امر آن است که:
· منفعت دشمن در زیان شماست: دشمن هرگز خیر و صلاح شما را نمیخواهد. بنابراین، مشورت با او مانند این است که از کسی راهنمایی بخواهید که آرزوی گم کردن شما را در راه دارد.
· افشای نقاط ضعف: در حین مشورت، ناخواسته نقاط ضعف، دغدغهها و مشکلات خود را برای دشمن آشکار میکنید و او از این اطلاعات برای طراحی ضربههای بعدی استفاده خواهد کرد.
· تلقین نظرات مخرب: دشمن میتواند تحت عنوان مشاوره، راهکارهای اشتباه و زیانبار را به شما تلقین کند.
· پشتوانه قرآنی: قرآن کریم در سوره آل عمران، آیه ۱۱۸ خطاب به مؤمنان میفرماید:
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا بِطَانَةً مِنْ دُونِكُمْ لَا يَأْلُونَكُمْ خَبَالًا وَدُّوا مَا عَنِتُّمْ»
· «ای کسانی که ایمان آوردهاید، [هرگز] محرم اسرارى از غیر خودتان [= کافران] انتخاب نکنید که آنها از هیچ تلاشی برای تباه کردن شما فروگذار نمیکنند. آنان همواره آرزوی رنج و زحمت شما را دارند.»
· نکته: این آیه به روشنی نشان میدهد که دشمن حتی اگر در ظاهر اظهار دوستی کند، در باطن در پی آسیب زدن است و مشورت با او، نوعی “محرم اسرار” کردن دشمن است.
۲. لزوم حفظ اسرار: «وَاستُرهُ خَبَرَكَ»
· تفسیر: دستور دوم امام (ع) مکمل دستور اول است. نه تنها با دشمن مشورت نکن، بلکه “خبرت” (خبر، وضعیت و اسرارت) را نیز از او پنهان نگه دار. “خبر” در اینجا میتواند شامل هر چیزی باشد که در صورت افشا شدن به دست دشمن، به او میدهد: برنامههای آینده، نقاط قوت و ضعف، مسائل مالی، اختلافات داخلی و…
· پشتوانه قرآنی: در داستان حضرت یوسف (ع)، هنگامی که برادران به نزد او میروند و او را نمیشناسند، یوسف (ع) به یک تدبیر امنیتی دست میزند:
«وَقَالَ لِفِتْيَانِهِ اجْعَلُوا بِضَاعَتَهُمْ فِي رِحَالِهِمْ لَعَلَّهُمْ يَعْرِفُونَهَا إِذَا انْقَلَبُوا إِلَىٰ أَهْلِهِمْ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ» (سوره یوسف، آیه ۶۲)
· «و [یوسف] به خدمتکارانش گفت: “کالاهایشان [پولشان] را در بارهایشان بگذارید، شاید وقتی نزد خانوادهشان بازگشتند آن را بشناسند [و بفهمند که ما پولشان را پس دادهایم]، باشد که بازگردند.»
· نکته: حضرت یوسف (ع) این کار را به صورت پنهانی و بدون اطلاع برادران انجام داد تا نقشه خود را برای نگه داشتن بنیامین محقق کند. این یک نمونه عملی از “استر خَبَرَكَ” (پنهان کردن خبر و برنامه) در برابر کسانی است که اگر از نقشه باخبر میشدند، مانع آن میشدند.
کاربردهای حدیث
این کلام امام علی (ع) یک استراتژی حکیمانه برای تمام سطوح زندگی است، از مدیریت کشور گرفته تا روابط شخصی.
· در سطح حکومت: افشای برنامههای اقتصادی، نظامی و امنیتی برای دشمنان، خیانت به منافع ملی است.
· در سطح کسبوکار: مشورت با رقبا یا افشای استراتژیهای تجاری، باعث ورشکستگی میشود.
· در سطح شخصی: بازگو کردن مشکلات و اسرار زندگی برای افراد غیرمورد اعتماد، میتواند در آینده علیه شما استفاده شود.
امام (ع) به ما میآموزد که در برخورد با دشمن، باید “عاقل” بود، نه “سادهلوح". این حکمت، نه تنها یک تدبیر عقلانی، بلکه یک دستور دینی برای حفظ عزت، استقلال و امنیت فرد و جامعه اسلامی است.