فرهنگی

همدلی؛ نردبانی به سوی قلب دیگران

همدلی فقط “خوب بودن” نیست؛ یک مهارت اساسی است. همدلی یعنی اینکه برای یک لحظه، قضاوت کردن را کنار بگذاری و با تمام وجود سعی کنی دنیا را از پنجره احساسات و افکار فرد مقابل ببینی.

این یعنی وقتی دوستت شکست می‌خورد، تو نه با نصیحت، که با به خاطر آوردن روزهای مشابه خودت، سنگینی دل او را حس کنی. یعنی وقتی همکارت تحت فشار است، بفهمی که چرا اینقدر تحریک‌پذیر شده. یعنی معلمی که به جای سرزنش یک شاگرد بی‌دقت، به دنبال دغدغه‌های پشتِ این بی‌دقتی می‌گردد.

همدلی سه مرحله دارد:

1. شنیدن فعال: واقعاً گوش کردن، بدون قضاوت کردن.

2. خود را جای او گذاشتن: “اگر من با شرایط و گذشته او بودم، چه احساسی داشتم؟”

3. انعکاس احساس: نشان دادن اینکه حال او را درک کرده‌ای با جملاتی مثل: “می‌بینم که واقعاً ناامید شده‌ای” یا “حتماً فشار زیادی روی تو بوده.”

وقتی تو خودت را به جای شاگرد، دوست یا همکارت قرار می‌دهی، دیگر واکنشت سرزنش یا بیتفاوتی نیست. تو یک پل ارتباطی می‌سازی که بر رویش اعتماد و درک متقابل جریان پیدا می‌کند.

الگوی مدیریت اجتماعی مفضل بن عمر: درس‌هایی برای رهبران امروز

ویژگی‌های الگویی مفضل:

۱. ارتباط فراقشری

· ایجاد پیوند با همه اقشار جامعه - حتی کبوتربازان و معتادان

· درک لایه‌بندی ایمان و باورهای مختلف در جامعه

۲. نگاه تحولی به انسان‌ها

· باور به قابلیت تغییر و رشد همه افراد

· اولویت‌دهی به جذب بر طرد

۳. کارآمدی عملی

· اثبات کارایی روشش با جمع‌آوری کمک‌های مالی چشمگیر

· تبدیل تهدید به فرصت با حضور همان افراد به ظاهر مشکل‌دار

پاسخ امام به منتقدان:

امام صادق(ع) با سکوت تأییدآمیز خود، عملاً روش مفضل را تأیید کردند.

درس‌های کلیدی برای امروز:

برای فعالان فرهنگی و مذهبی:

· به جای طرد متفاوت‌ها، آنان را جذب کنید

· “عمل” معیار سنجش است، نه “ظاهر”

· جامعه‌سازی نیازمند ارتباط با همه اقشار است

برای نهادهای دینی:

· از “قدیس‌سازی انزواگرا” پرهیز کنید

· کارآمدی را بر تشریفات مذهبی ترجیح دهید

· به مبلغان خلاق و مردمی میدان دهید

پرسش پایانی: آیا نهادهای دینی امروز ما بیشتر شبیه “زراره” هستند یا “مفضل"؟

این روایت تاریخی، منشوری کامل برای فعالیت اجتماعی اثرگذار در جوامع پیچیده امروزی است. 🌟

تقوا؛ کلید گشایش بسته‌ترین قفل‌های زندگی

 امام علی علیه‌السلام: «أمّا بَعدُ، فَإِنّي اُوصيكُم بِتَقوَى اللّهِ… فَمَن أخَذَ بِالتَّقوى عَزَبَت عَنهُ الشَّدائِدُ بَعدَ دُنُوِّها… وتَحَدَّبَت عَلَيهِ الرَّحمَةُ بَعدَ نُفورِها، وتَفَجَّرَت عَلَيهِ النِّعَمُ بَعدَ نُضوبِها، ووَبَلَت عَلَيهِ البَرَكَةُ بَعدَ إرذاذِها.».

امّا بعد، شما را به پروادارى از خدا، سفارش مى‌كنم…؛ زيرا هر كه پروا پيشه كند، سختى‌ها، پس از آن كه نزديك شده‌اند، از او دور مى‌شوند… و رحمت، پس از آن كه رميده است، به او مهربان مى‌گردد و [چشمه ]نعمت‌ها، پس از آن كه خشكيده، بر او جوشان مى‌شود و [بارانِ] بركت، پس از آن كه نَم نَم گشته است، بر او سيل آسا مى‌گردد. 

 📚 نهج البلاغه : خطبه ١٩٨

تفسیر حدیث تقوا  با استناد به قرآن کریم

امام علی (ع) در این خطبه، چهار اثر شگفت‌انگیز و محسوس تقوا را بیان می‌فرمایند که مانند یک زنجیره به هم پیوسته هستند:

۱. دفع شدائد: «عَزَبَت عَنهُ الشَّدائِدُ بَعدَ دُنُوِّها» (سختی‌ها پس از نزدیک شدن، از او دور می‌شوند)

· تفسیر: تقوا مانند یک سپر دفاعی هوشمند عمل می‌کند. گاهی بلا و سختی به انسان نزدیک می‌شود، اما تقوا مانع از اصابت آن می‌گردد. این دور شدن شدائد، گاهی به شکل دفع مطلق بلاست و گاهی به صورت دادن توان و تحمل بیشتر برای گذر از آن.

· پشتوانه قرآنی: قرآن کریم در سوره طلاق، آیه ۲ می‌فرماید:

  «وَمَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا . وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ»

  · «و هر کس از خدا پروا کند، خداوند راه نجاتى برایش قرار مى‌دهد. و او را از جایی که گمان ندارد روزی می‌دهد.»

  · نکته: «مخرَج» (راه خروج) همان دفع شدائد پس از نزدیک شدن است.

۲. جلب رحمت: «تَحَدَّبَت عَلَيهِ الرَّحمَةُ بَعدَ نُفورِها» (رحمت پس از گریز، به او روی می‌آورد)

· تفسیر: «تحدب» از ریشه «حُدوب» به معنای کوهان است و کنایه از روی آوردن و احاطه کردن است. گاهی انسان احساس می‌کده رحمت خدا از او روی گردانده است. تقوا این معادله را برهم می‌زند و رحمت الهی را که به نظر می‌رسد فرار کرده، به سوی انسان بازمی‌گرداند و او را در بر می‌گیرد.

· پشتوانه قرآنی: در سوره اعراف، آیه ۹۶ می‌خوانیم:

  «وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَىٰ آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَيْهِمْ بَرَكَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ»

  · «و اگر اهل شهرها و آبادی‌ها ایمان می‌آوردند و تقوا پیشه می‌کردند، یقیناً برکت‌هایی از آسمان و زمین را بر آنان می‌گشودیم.»

  · نکته: «فتح برکات» همان روی آوردن رحمت است که نتیجه مستقیم ایمان و تقواست.

۳. فوران نعمت: «تَفَجَّرَت عَلَيهِ النِّعَمُ بَعدَ نُضوبِها» (نعمت‌ها پس از خشکیدن، برایش جوشان می‌شود)

· تفسیر: «نضوب» به معنای خشکیدن و قطع شدن آب چشمه است. امام (ع) از تشبیه زیبای «چشمه نعمت» استفاده می‌کنند. گاهی چشمه‌های نعمت در زندگی انسان خشک می‌شوند. تقوا باعث می‌شود این چشمه‌های خشکیده، دوباره و این بار با قدرت و شدت بیشتری بجوشند و جاری شوند.

· پشتوانه قرآنی: در سوره نساء، آیه ۸۵ آمده است:

  «وَاتَّقُوا اللَّهَ وَيُعَلِّمُكُمُ اللَّهُ»

  · «و از خدا پروا کنید و خدا به شما آموزش می‌دهد.»

  · نکته: بزرگ‌ترین نعمت، علم و حکمت است که خداوند در سایه تقوا به انسان عطا می‌کند. این نعمت، خود سرچشمه تمام نعمت‌های دیگر است.

۴. نزول برکت: «وَبَلَت عَلَيهِ البَرَكَةُ بَعدَ إرذاذِها» (برکت پس از نم نم، سیل آسا بر او می‌بارد)

· تفسیر: این اثر، کامل‌کننده اثر قبلی است. «ارذاذ» به معنای باران ریز و نم نم است. امام (ع) می‌فرمایند تقوا باعث می‌شود برکت در زندگی انسان، از حالت «نم نم» به حالت «باران سیل آسا» (وَبْل) تبدیل شود. برکت یعنی «خیریت و فزونی در نعمت»؛ یعنی همان مال کم، اما با برکت، از مال فراوان ولی بی‌برکت، بسیار بهتر و مانا‌تر است.

· پشتوانه قرآنی: همان آیه ۹۶ سوره اعراف که پیشتر ذکر شد، به وضوح به «برکات از آسمان و زمین» در سایه تقوا اشاره دارد.

امام علی (ع) در این خطبه، تقوا را نه یک مفهوم انتزاعی و منفعل، بلکه یک نیروی فعال و تغییردهنده در جهان هستی معرفی می‌کنند. تقوا یک «قانون الهی» است که بر نظام پاداش و کیفر دنیا حاکم است. این کلام به ما می‌آموزد که برای حل مشکلات و گشایش درها، باید به جای تلاش‌های مادیِ صرف، به تقوای الهی روی آوریم. این نسخه، درمانگر فردی است که در تنگنای اقتصادی، اجتماعی یا معنوی گرفتار آمده و راه چاره‌ای نمی‌یابد. پیام نهایی امام این است: اگر می‌خواهی قوانین عالم به نفع تو تغییر کند، خودت با تقوا تغییر کن.

 تغذیه روح: نظریه علامه مصباح یزدی در تربیت اخلاقی

🔸اگر به کودک دو یا سه ساله بگويند بايد غذا بخوری تا سالم بمانی، برای او اثری ندارد. آنچه که باعث می شود که کودک غذا بخورد، همان ميل، لذت و فرار از رنج گرسنگی است. 

🔺این مقدمه‌ای است برای اينکه انسان غذا بخورد تا سالم بماند. عقل انسان هم می گويد بايد غذا خورد تا سالم ماند. در این‌جا هم حکم عقل است و هم کمال برای انسان حاصل می شود. عين همين مسأله برای روح انسان مطرح است. 

🔅همان‌طور که بدن به غذا احتیاج دارد، روح نیز به تغذیه نیازمند است.  

🔰غذای روح، کارهای خوبِ اخلاقی است. اگر انسان کارهای اخلاقی را انجام دهد، روح او رشد می کند. گرچه ما روح را به درستی نمی شناسيم اما از آيات، روايات، بحث‌های فلسفی و روان‌شناختی استفاده می‌شود که روح رشد و تکامل دارد. 

💡خداوند روح انسان را طوری آفريده است که تدريجا بايد کمال پيدا کند. روح نوزادی که تازه متولد شده با روح عالِمی که چهل سال در علوم مختلف کار کرده است، یکسان نیست. روح چنین عالِمی بسیار رشد کرده است.

🌱اگر بنا بود که خدا انسان را طوری می آفرید که تنها زمانی سراغ کارهای خوب می رفت که یا از راه برهان عقلی یا از راه دلیل نقلی قطعی برای او ثابت شود که باید این کارها را انجام دهد، به طور حتم از بسیاری از کمالات محروم می شد، اما خداوند فطرت انسان را طوری آفریده که کارهای خوب را دوست دارد و با این که دلیل انجام آن را به روشنی نمی داند به انجام آن ها تمایل دارد. 

✅از این روست که اگر انسان به کودک دو سه ساله وعده ای بدهد و عمل نکند کودک ناراحت می شود. به کار بردن «درک نیمه آگاهانه» یا «ناآگاهانه» برای این چنین ادراک هایی تعبیر بی جایی نیست.

🖋مرحوم علامه مصباح یزدی، ۱۳۹۰/۱۱/۰۵ 

تحلیل پیام امام خمینی(ره) در عصر دیجیتال

🔻امام خمینی(ره): «آسیب رسانه‌های گروهی، از توپ و تانک جنگی بیشتر است؛ چرا که ضرر این سلاح‌ها گذراست اما ضررهای فرهنگی، باقی مانده و به نسل های بعد منتقل می‌شود. اگر مطبوعات و رسانه‌ها اصلاح شوند، جامعه اصلاح می‌شود و اگر فاسد باشند، جامعه را نیز به فساد می‌کشند…» 

📚صحیفه امام، جلد۱۴، ص۴۱۴

مقایسه تأثیر مخرب رسانه و سلاح جنگی:

· توپ و تانک: آسیب فیزیکی و مقطعی

· رسانه‌های فاسد: آسیب فرهنگی ماندگار و انتقالی به نسل‌های آینده

نقش کلیدی رسانه در سرنوشت جامعه:

«اگر مطبوعات و رسانه‌ها اصلاح شوند، جامعه اصلاح می‌شود و اگر فاسد باشند، جامعه را نیز به فساد می‌کشند»

انعکاس در دنیای امروز:

· شبکه‌های اجتماعی (یوتیوب، تیک‌تاک، اینستاگرام)

· بازی‌های ویدیویی غیرمتعارف

· موتورهای جستجوی جهت‌دار

· پلتفرم‌های_ اجتماعی 

-نکته پایانی برای تأمل:

امروز مسئولیت ما در قبال رسانه‌های دیجیتال بسی سنگین‌تر از گذشته است. همان‌گونه که امام(ره) هشدار دادند، این رسانه‌ها می‌توانند بذرهای فساد را در نسل‌های آینده بکارند یا منبع خیر و اصلاح باشند.