فرهنگی

دعای تقویت حافظه از آیت‌الله بهجت (ره)

در مسیر علم و تحصیل، گاهی ذهن خسته می‌شود و حافظه، یاری نمی‌کند.

اما در مکتب علمای ربانی، راهکار تنها تلاش نیست؛ نور الهی و صفای باطن نیز شرط پیشرفت است.

از همین‌رو، یکی از دانشجویان از عارف بزرگ، آیت‌الله بهجت (قدس‌سره) پرسید: آقا! دعایی به من تعلیم دهید تا حافظه‌ام قوی شود، زیرا بسیار فراموش‌کارم.

پاسخ این استاد عرفان و اخلاق، نوری است برای همه‌ی دانش‌پژوهان…

💎 پاسخ آیت‌الله بهجت (ره)

ایشان فرمودند: برای پیشرفت در تحصیلات، ملتزم به این دعا باشید، و آن را پس از هر نماز واجب بخوانید. سُبْحَانَ مَنْ لاَ يَعْتَدِي عَلَى أَهْلِ مَمْلَكَتِهِ، سُبْحَانَ مَنْ لاَ يَأْخُذُ أَهْلَ الْأَرْضِ بِأَلْوَانِ الْعَذَابِ، سُبْحَانَ الرَّءُوفِ الرَّحِيمِ، اللَّهُمَّ اجْعَلْ لِي فِي قَلْبِي نُوراً وَ بَصَراً وَ فَهْماً وَ عِلْماً، إِنَّكَ عَلَى كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ.

منزه است خدایی که بر اهل ملک خود ستم نمی‌کند،

منزه است خدایی که مردم زمین را با انواع عذاب‌ها گرفتار نمی‌سازد،منزه است خدای مهربان و رئوف،

خدایا! در دل من نوری، بصیرتی، فهمی و علمی قرار ده، که تو بر هر کاری توانایی.

نکته‌های معرفتی از این دعا

۱. آغاز با تسبیح، پایان با طلب علم

دعایی که با «سبحان» شروع می‌شود، یعنی پاکی درون را پیش‌شرط روشن‌دلی می‌داند.

علم حقیقی از دل پاک می‌جوشد، نه صرفاً از ذهن پر.

۲. ارتباط علم با نور قلب

آیت‌الله بهجت فرمودند: فهم و حافظه، فقط نتیجه‌ی تلاش مادی نیست؛ نوری الهی است که خدا در دل بندگانش می‌تاباند.

و این نور، با یاد خدا و ترک گناه به‌دست می‌آید.

۳. استمرار در ذکر، کلید برکت علم

خواندن این دعا پس از هر فریضه، یعنی همراه کردن علم با عبادت؛

تا نماز، یادآور حضور خدا در مسیر دانش شود.

شاگردان آیت‌الله بهجت نقل کرده‌اند که ایشان می‌فرمودند: هرچه در تحصیل علم می‌خواهید، از خدا بخواهید، نه از حافظه‌ی خودتان.

به تعبیر ایشان، اگر انسان دل را با ذکر و دعا صفا دهد، ذهن و حافظه‌اش خودبه‌خود قدرت می‌گیرد؛

زیرا نور علم، در دلی می‌تابد که از غفلت دور باشد.

علم، تنها در کتاب و قلم نیست، در قلبِ روشن به یاد خدا است.

دعای آیت‌الله بهجت یادمان می‌دهد که هر بار پس از نماز،

از خدا نوری بخواهیم که هم ذهن را روشن کند و هم روح را آرام.

 «اللهم اجعل لی فی قلبی نوراً…»

این جمله، دعای هر طالب علم است که می‌خواهد عالمِ نورانی باشد، نه فقط دانای فراموش‌کار.

سکوتی که می‌کُشد؛ نگاهی دردناک به فاجعه سقط‌جنین در ایران

آیا تا به‌حال به این حقیقت تلخ اندیشیده‌اید؟

درد را باید دید، هرجا که باشد.

در دو سال گذشته، جهان به تماشای خون و رنج کودکان غزه نشسته است — آمارهایی که دل هر انسان حساسی را به‌لرزه در می‌آورد. اما آیا فقط آن‌جا سزاوارِ نگرانی ماست؟

در داخل کشور خودِ ما نیز هر سال هزاران جان ناتمام از میان می‌رود. بنا بر آمارهایی که از سوی منابع مختلف اعلام شده، سالانه صدها هزار سقط‌جنین رخ می‌دهد — رقمی که با هر تعبیر، هولناک است و قابل چشم‌پوشی نیست. این آمار، نه فقط ارقامِ سرد، که هشداری اخلاقی و اجتماعی است.

رژیم صهیونیستی در دو سال گذشته بیش از ۲۰,۰۰۰ کودک در غزه را به شهادت رسانده؛ جنایتی که وجدان جهان را بیدار کرده و انسان‌ها را به اعتراض و قیام واداشته است.

🇮🇷 اما در ایرانِ عزیز، طبق آمار رسمی وزارت بهداشت، سالانه حدود ۳۵۰,۰۰۰ و به گفته رئیس کمیسیون جمعیت مجلس، نزدیک به ۷۳۰,۰۰۰ سقط‌جنین رخ می‌دهد!

😢 یعنی ۱۷ تا ۳۶ برابر بیشتر از کودکان شهید غزه، در خاک خودمان، انسان‌های بی‌گناه از بین می‌روند…

📉 آمارها تلخ‌اند، و این درد عمیق و هولناک است…

📊 چرا این اتفاق می‌افتد؟

🔍 طبق گزارش‌ها:

۴۱٪ به دلیل نخواستن فرزند (خودخواهی)

۲۱٪ به دلیل ترس از مشکلات اقتصادی

۲۰٪ به خاطر نامناسب بودن زمان بارداری

و تنها درصد اندکی به دلایل پزشکی و اضطراری

⚠️ اما حقیقت ساده است: هیچ‌یک از این دلایل، گرفتن جان یک انسان را توجیه نمی‌کند.

علل متعددی برای این پدیده ذکر می‌شود: نبودِ خواست برای فرزند، ترس از مشکلات اقتصادی، زمان نامناسب بارداری و در موارد اندکی، دلایل پزشکی. اما هیچ یک از این توجیه‌ها، ارزشِ یک جانِ کوچک را کم نمی‌کند. قرآن می‌فرماید: «وَلا تَقتُلوا أولادَكُم خَشْيَةَ إِملاقٍ — فرزندانتان را از ترس فقر نکشید؛ ما روزی‌دهنده‌ی آنان و شما هستیم.»

این‌جا وظیفهٔ ماست: نه فقط اعتراض و اندوهِ قلبي، بلکه اقدامِ عقلانی و رحیمانه. اگر می‌خواهیم از تکرارِ این درد جلوگیری کنیم، باید ساختارها و فرهنگ‌مان را تغییر دهیم:

حمایتِ اقتصادی و اجتماعی از خانواده‌ها را تقویت کنیم؛دسترسی به مشاورهٔ بارداری، حمایت روانی و کمک‌های مادی را آسان کنیم؛

آگاهی‌دادن دربارهٔ مسئولیت‌های خانوادگی و گزینه‌های دیگر (مثل فرزندخواندگی، حمایت‌های دولتی و خیریه‌ای) را افزایش دهیم؛

و در کنار همهٔ این‌ها، با نرمی و رحمتِ انسانی با کسانی که در شرایط دشوار قرار گرفته‌اند — نه با سرزنش — رفتار کنیم.

نوشتنِ این متن، دعوتی است برای آنکه دست در دست هم بگذاریم تا کمتر انسانی از راه برود، کمتر دلی شکسته شود و کمتر خونی بی‌صدا ریخته شود. هر جنین یک زندگی بالقوه است؛ هر سقطِ عمدی، زخمِ اجتماعی‌ای که باید التیام یابد.

بیایید کمتر انسان بکشیم، بیشتر حمایت کنیم، و بیش از پیش به هم رحم کنیم.

 هفت حق واجب مؤمن بر مؤمن؛ درس‌های پیامبر ﷺ

پيامبر اكرم صلّی الله عليه وآله

🌼 «لِلْمُؤمِنِ عَلَى الْمُؤمِنِ سَبْعَةُ حُقُوقٍ واجِبَةٍ مِنَ اللّه ِ عَزَّوَجَلَّ عَلَيه: اَلِأجْـلالُ فى عَيْنِهِ، وَ الْوُدُّ لَهُ فى صَدْرِهِ، وَ المُواساةُ لَهُ فى مالِهِ، وَ اَنْ يُحَـرِّمَ غَيْبَتـَهُ، وَ اَنْ يَعُودَهُ فى مَرَضِهِ، وَ اَنْ يُشَيِّـعَ جِـنازَتَهُ، وَ اَنْ لايَقُولَ فيهِ بَعْدَ مَوْتِهِ اِلاّ خَيْرا».

اسلام، دین عبادت تنها نیست؛ دین محبت، احترام و همدلی است.

پیامبر اکرم ﷺ در حدیثی نورانی، هفت حق واجب مؤمن بر مؤمن را برشمرده‌اند — حقوقی که ریشه در ایمان دارند و رعایتشان، نشانه صداقت در بندگی خداست.

📘 منبع: شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۳۹۸

«لِلْمُؤمِنِ عَلَى الْمُؤمِنِ سَبْعَةُ حُقُوقٍ واجِبَةٍ مِنَ اللّه ِ عَزَّوَجَلَّ عَلَيه:

اَلِإجلالُ فی عَینِهِ، وَالوُدُّ لَهُ فی صَدرِهِ، وَالمُواساةُ لَهُ فی مالِهِ،

وَ أن یُحَرِّمَ غیبَتَهُ، وَ أن یَعُودَهُ فی مَرَضِهِ، وَ أن یُشَیِّعَ جِنازَتَهُ،

وَ أن لا یَقولَ فیهِ بَعدَ مَوتِهِ إلاّ خَیراً.»

پیامبر اکرم ﷺ فرمودند:

 مؤمن بر گردن برادر مؤمنش هفت حق واجب دارد که خدا آن را بر او واجب کرده است:

۱. با دیده احترام به او بنگرد.

۲. در دل، محبتش را نگاه دارد.

۳. در مال خود او را شریک سازد.

۴. غیبت او را حرام بشمارد.

۵. در هنگام بیماری از او عیادت کند.

۶. در تشییع جنازه‌اش شرکت نماید.

۷. پس از مرگش جز نیکی از او یاد نکند.

شرح و تحلیل

۱️⃣ احترام در نگاه

«اَلِإجلالُ فی عَینِهِ» یعنی با چشمانت به او احترام بگذار.

مؤمن، در ظاهر و باطن، حرمت برادر ایمانی خود را نگه می‌دارد؛ نگاهش تحقیر نمی‌کند و رفتارَش کوچک نمی‌نماید.

۲️⃣ محبت در دل

«الوُدُّ لهُ فی صدرِه» یعنی در دل، دوستش بدار.

محبت درون، ریشه‌ی اخلاق بیرون است. جامعه‌ای که دل‌هایش از کینه خالی باشد، بهشت روی زمین است.

۳️⃣ یاری در مال

«المُواساةُ لهُ فی مالِهِ» یعنی اگر برادرت نیاز دارد، در دارایی‌ات او را شریک کن.

انفاق، تنها بخشش نیست؛ بلکه نشانه اعتماد و برادری واقعی است.

۴️⃣ حرام دانستن غیبت

«أن یُحَرِّمَ غیبتَهُ» یعنی پشت سر مؤمن، بدگویی نکن.

حرمت مؤمن از کعبه بالاتر است؛ زبانت را همان‌گونه حفظ کن که ایمانَت را حفظ می‌کنی.

۵️⃣ عیادت در بیماری

«أن یَعُودَهُ فی مَرَضِهِ»؛ حضور کوتاه تو کنار بیمار، دلش را آرام می‌کند و نشانه وفاداری است.

۶️⃣ تشییع جنازه

«أن یُشَیِّعَ جِنازَتَهُ»؛ بدرقه مؤمن تا آخرین منزل، احترام نهایی به پیوند ایمانی است.

۷️⃣ یاد نیک پس از مرگ

«أن لا یَقولَ فیهِ بعدَ موتِهِ إلاّ خیراً»؛ بعد از مرگ، از مؤمن جز نیکی یاد مکن.

یاد بد مردگان، دل زنده‌ها را می‌میراند.

پیام اخلاقی

این هفت حق، ستون‌های جامعه ایمانی‌اند.

اگر تنها یکی از آن‌ها رعایت نشود، محبت میان دل‌ها سست می‌شود.

پیامبر ﷺ با این سخنان، ما را به ساختن جامعه‌ای دعوت کردند که در آن:

احترام جای تحقیر را بگیرد، محبت جای کینه را، و وفاداری جای فراموشی را.

هر مؤمن، در برابر مؤمن دیگر مسئول است؛

نه فقط در عبادت و دعا، بلکه در نگاه، رفتار، و یادش پس از مرگ.

اگر این هفت حق در میان ما زنده شود، ایمان نه تنها در قلب، بلکه در جامعه جریان می‌یابد.

 نگاهی به حکمت امام علی علیه‌السلام درباره برکت و بیداری سحرگاه

گاهی پاسخ به یک پرسش ساده، دروازه‌ای از معرفت را می‌گشاید.

مردی از امام علی علیه‌السلام پرسید: چرا با اینکه سگ‌ها هفت‌قلو می‌زایند و گوسفندها یکی یا دو تا،

اما جمعیت گوسفندها همیشه بیشتر است؟

در حالی که از گوسفند قربانی می‌کنند، ولی از شمارشان کاسته نمی‌شود؟

امام علی علیه‌السلام با نگاهی ژرف و الهی پاسخ دادند: این، به خاطر برکت است؛

گوسفندها شب زود می‌خوابند و پیش از طلوع فجر بیدار می‌شوند،در حالی که سگ‌ها تا نیمه‌شب بیدارند و هنگام فجر می‌خوابند. و این‌گونه، از زمان نزول رحمت و برکت الهی محروم می‌شوند.»

📘 منبع: مجمع‌البیان، ذیل تفسیر سوره کوثر / بحارالأنوار، ج۱، ص۱۲۷

🌿 برکت؛ مفهومی فراتر از محاسبه

در نگاه امام علی علیه‌السلام، برکت یعنی افزونیِ بی‌توضیح و آرامش‌بخش.

گاهی چیزی کم است، ولی برکت دارد؛ مثل لقمه‌ای ساده که دل را سیر می‌کند.

و گاهی چیزی زیاد است، اما برکت ندارد؛ مثل ثروتی فراوان که آرامش را می‌گیرد.

برکت، فقط در عدد و مقدار نیست، در زمان، نیت، عمل و رفتار نیز جاری است.

سحرخیزی، صداقت، قناعت و ترک گناه، سرچشمه‌های برکت‌اند.

راز سحرخیزی در برکت

امام فرمودند: «گوسفندها پیش از فجر بیدارند و رحمت الهی را درک می‌کنند.»

این یعنی برکت در بیداریِ پیش از طلوع آفتاب نهفته است.

پیامبر اکرم ﷺ نیز فرموده‌اند: «اللّهُمّ بارِک لأمّتی فی بُکورِها»

خدایا، در سحرگاهان برای امّتم برکت قرار ده.

کسی که سحر بیدار است — چه برای عبادت، چه برای کار و اندیشه —

دستش در دامن رحمت الهی فرو می‌رود.

 سبک زندگی گوسفندی یا سگی؟

امام علی علیه‌السلام با این تشبیه زیبا، تفاوت دو سبک زندگی را نشان می‌دهند:

ویژگی گوسفند سگ

زمان خواب اول شب نیمه شب به بعد

زمان بیداری قبل از فجر پس از طلوع آفتاب

بهره از رحمت الهی دارد ندارد

نتیجه زندگی برکت، آرامش، فزونی بی‌برکتی، آشفتگی، حرص

🔹 امام در پایان فرمودند: شما را سفارش می‌کنم که شب‌نشینی را ترک کنید و نماز صبح را از دست ندهید، اگر دنبال رزق و برکت هستید.

درس‌های سبک زندگی از این روایت

1. خواب زود و بیداری سحر، برنامه‌ای الهی است.

طبیعت و بدن انسان با آن هماهنگ آفریده شده‌اند.

2. بیداری فجر، آغاز روز پربرکت است.

در آن ساعت، دعاها مستجاب و رزق‌ها تقسیم می‌شوند.

3. برکت در نظم و بندگی است، نه در مقدار.

حتی یک ساعت مفیدِ سحرگاهی، از روزیِ پرغفلت باارزش‌تر است.

4. عادت شب‌نشینیِ بی‌ثمر، دشمن آرامش و برکت است.

شب برای استراحت و خلوت با خداست، نه برای غفلت و پرگویی.

امام علی علیه‌السلام با مثالی ساده، عمیق‌ترین درس زندگی را به ما آموختند:

برکت، نتیجه بیداری دل است، نه بیداری شب.

هرکه با طلوع فجر بیدار شود، نه‌تنها روزش، که زندگی‌اش پربرکت می‌شود.

پس بیایید انتخاب کنیم:

می‌خواهیم سبک زندگی‌مان گوسفندی باشد — آرام، پربرکت، و هم‌نوا با فجر —

یا سگی؛ بی‌قرار، خسته، و دور از لحظه‌های رحمت خدا؟